Samarqand iqtisodiyot va servis instituti ekskursiya xizmatini tashkil qilish

2-obyekt. Qo‘riqxonadagi qush turlari

---

11.2-rasm. 
Zarafshon qo‘riqxonasidagi mavjud hayvonot
turlari.
3-obyekt. Buxoro bug‘usi
Hurmatli ekskursantlar! Endi Buxoro bug‘usi bilan tanishishni 
boshlasak! Marhamat! Buxoro bug‘usi, xalq tilida «xongul» (xon 
guli) nomi bilan tanilgan, katta va chiroyli hayvondir. 100 yii oldin 
bunday bug‘ulami 0 ‘zbekistonning barcha hududlarida uchratish 
mumkin edi. 1960-yillarga kelib, Buxoro bug'ularini faqatgina ayrim 
qo‘riqxonalar hamda hayvonot bog‘larida uchratish imkoni bo‘ldi.
Hozirgi 
kundagi 
hisob-kitoblarga 
qaraganda, 
Buxoro 
bug‘ularining soni 1000 tani tashkil etadi. Bu hayvon bugungi 
kunda yo‘qolib borayotgan tur hisoblanib, Butunjahon qizil kitobi 
hamda 0 ‘zbekiston qizil kitobiga kiritilgan. Bu hayvonlarni ov qil­
ish qonun bilan taqiqlangan.
Zarafshon qo‘riqxonasining g ‘ururi bu Buxoro biig‘usidir. 
Urg‘ochi bug‘uning vazni 300 kilogrammgacha bo‘ladi. Shoxlari 
har yil o‘zgarib boradi. Tana rangi och kulrang, malla rang bo‘lib, 
uning rangi qishga nisbatan yozda erkinlashadi. Oyoqlari tana 
rangiga nisbatan ochroq. Yangi tug‘ilgan bug‘ular ochroq rangda 
boMib, ularning tana qtsmi yon tomonlarida oq dog‘lari bo‘ladi. 
Kichik bug‘uchalaming bo‘yi 60 santimetmi tashkil etadi. Tanasi- 
ning og'irligi esa 9 kilogrammni tashkil etadi.
214

---

100 yiliar avval Buxoro bug‘ularini O'zbekistonning barcha 
bududdarida uchratish mumkin edi. Ular Amudaryo va Sirdaryo 
daryolarining to‘qayzorlari bo‘ynida ingichka yo‘l bo‘ylab yasha- 
shadi. Qishloq xo‘jaIigining jadal rivojlanishi, to‘qayzorlarning 
daiyo yoqasidan yuqotilishi, chorva mollarining ko‘payishi, 
bug‘doyzorlami kengaytirish va tartibga oiinmagan ovchilik 
natijasida ularning populatsiyasi XIX asrga kelib kamayib ketdi. 
1990-yilgaltelib, butun dunyoda Buxoro bug4 ularining soni 300- 
350 tani tashkil etdi. Hayvonlaming bu turi yo‘qolish xavfi ostida 
bo‘lib, Qizil kitobga kiritildi. Shundan keyin, Buxoro bug‘ulari 
yashaydigan qo‘riqxonalar hamda buyurtmaxonalarga Xalqaro 
ekologik tashkilotlar tomonidan amaliy yordam ko‘rsatildi.
2006-yil 12 - sentabrdan 16 - sentabrga qadar Zarafshon 
qo‘riqxonasida bir qator ekologik tadbirlar o ‘tkazildi. Bu tad- 
bir «Poisk» nodavlat notijorat tashkiloti tashabbusi bilan tashkil 
etilib, u Zarafshon qo‘riqxonasi ma’muriyati hamda «Eremurus» 
ekologik kkibi ko‘magida tashkil etildi.
Shuningdek, 16-sentabr kuni qo‘riqxonada to ‘qay o‘ti hamda 
majnuntol daraxti barglari terimi bo‘yicha aksiya tashkil etilib, 
aksiyaning maqsadi Buxoro bug‘ulari uchun qish mavsumiga 
yemish jamiash bo‘ldi. Ayrim bug‘ular maxsus maydonchada 
saqlanib, ularning qish mavsumida ovqatlanishini tashkil etish 
muhim masala etib belgilangan. Shuningdek, Butunjahon yovvoyi 
tabiatni saqlab qolish fondi (WWF) tashabbusi bilan qo‘riqxonaga 
qo‘shimcha ozuqaJar ham olib kelindi.
Bug‘ularga ko‘rsatilayotgan yordamni kuchaytirish maqsadida, 
seminarJarda eng faol ishtirok etgan yoshlar taklif etildi. Ular ye­
mish jamiash bo‘yieha o'zlarining hissalarini qo‘shdilar.
(Ekskursantlarga qo‘riqxonadagi Buxoro bug‘ularini tomosha 
qilish va rasmga tushishlari uchun 2 daqiqa vaqt beriladi. Savol- 
larga javob beriladi).
215

---

11.3-rasm.