Samarqand iqtisodiyot va servis instituti ekskursiya xizmatini tashkil qilish

Tanishuv qismi - qoidaga ko'ra 2 qismdan iborat:

0. 
   tashkiliy, ya’ni gid guruh bilan tanishadi, xavfsizlik qoidalari, marshrutda o‘zini tutishi bo‘yicha yo‘riqnoma o‘tkazadi;
   

0. 
   axborot, ya’ni gid ekskursantlarga mavzu haqida, marshrut-ning masofasi, davomiyligi, jo ‘nash va qaytish vaqti, sanitar bekat-lar va ekskursiya xizmatining tugash joyi haqida ma’Iumot beradi.
   

Asosiy qism —aniq ekskursiya obyektlarini ко‘rsatish va hikoya i|ilish asosida tuziladi. Asosiy qism bir nechta mavzuostilardan iborat boMib, bitta umumiy mavzuda umumlashadi va obyek-llarda yoritiladi. Mavzular odatda 5 tadan 12 tagacha bo‘lishi

67

mumkin. Ekskursiya xizmatini tayyorlashda shunday obyektlarni tanlash kerakki, vaqt bo‘yicha aniq rejalashtirilgan va ekskursiya xizmati mavzusining mazmunini yoritishga yordam qilsin.


Yakuniy qism - bu qism ham tanishuv qismi kabi 5-7 daqiqali bo‘lib, ekskursiya obyektlari bilan bog‘liq emas. Bu yerda ekskur­ siya xizmatining mavzusi bo‘yicha yakuniy xulosalar qilinadi, bu-gungi yoritilgan mavzuni kengaytirishi, chuqurlashtirishi mumkin boigan boshqa ekskursiya mavzulari haqida ma’lumotlar beriladi. Yakuniy qism ham tanishuv va asosiy qism kabi muhimdir.
Ekskursiya xizmati qiziqarli bo‘lishi bilan birga keraksiz ma’lumotlar oqimi bilan yuklanmasligi, ma’lumotlami taqdim etish usuli toliqtiradigan bo‘lmasligi, turli toifadagi ekskursant­ lar tomonidan qiziqarli tarzda qabul qilinishi kerak. Shuning uchun, ekskursiya mavzusi albatta aniq bir toifa ekskursantlarga yo‘naltirilishi kerak (kattalar, bolalar, yoshlar, shahar yoki qishloq aholisi, turli kasb egalari, chet ellik turistlar va h.). Ekskursiya xiz­ matida bunday yondashuv differensial yondashuv deyiladi. U na­ faqat iste’molchilar manfaatlarini, balki maqsadlarini ham hisobga oladi. Agar ekskursiya xizmati folklor tur tarkibida tashkil qilina-yotgan bo‘lsa, asosiy e’tibor hududning milliy qiyofasi, obidalari va tarixini ko‘rsatib, hikoya qilishga qaratiladi. Agar ekskursiya xizmati ish yuzasidagi turizm tarkibiga kirsa, e’tibor o‘sha hudud-ning umumiy, ishga aloqador markazlariga qaratiladi. Kurort dam olishlarda ekskursiya xizmati tashkil etilsa, tabiiy landshaftlar obyekt sifatida tanlanadi.

Yangi ekskursiya xizmatini tayyorlash jarayonida bir nechta bosqichlami ajratish mumkin. Ularni ekskursiya muassasalari amaliy faoliyatida yo‘lga qo'yilgan ketma-ketlikda ko‘rib chiqa-miz. «Ekskursiya xizmatini tayyorlash bosqichi» tushunchasi bi­ rinchi marotaba 1976-yilda amaliyotga qo‘llanila boshlandi va unda quyidagi 15 ta bosqich ajratildi:

23. 
    Ekskursiya xizmatining maqsad va vazifalarini aniqlash.
    

23. 
    Ekskursiya xizmati mavzusini tanlash.
    

68

5888. 
      Zaruriy adabiyotlar ro'yxatini tuzish.
      

5888. 
      Ekskursiya ma’lumoti manbalarini aniqlash. Mavzu bo'yicha muzey, arxiv fondlari va ekspozitsiyalari bilan tanishish.
      

5888. 
      Ekskursiya obyektlarini tanlash va o‘rganish.
      

0. 
   Ekskursiya marshrutini tuzish.
   

0. 
   Marshrutni ko‘zdan kechirish.
   

0. 
   Ekskursiyaning asosiy matnini tayyorlash.
   

0. 
   «Gid portfeli» ni tahlash.
   

0. 
   Ekskursiya xizmatini o‘tkazishning usullarini aniqlash.
   

0. 
   Ekskursiya xizmatini olib borish texnikasini aniqlash.
   

0. 
   Uslubiy ishlanmalami tayyorlash.
   

0. 
   Ekskursiya xizmatining individual matnini tuzish.
   

0. 
   Sinov ekskursiyasini o‘tkazish.
   

0. 
   Ekskursiya xizmatini tasdiqlash.
   

Ekskursiya uslubiyatining talablaridan biri bilim olish jarayoni sifatida ekskursiya xizmatining uzluksizligini ta’minlash, ya’ni ma’lumotlami ekskursantlarga ta’sirim butun bir ekskursiya xiz­ mati davomida ta’minlay olish hisoblanadi. Ekskursiya xizmatini olib borish vaqti obyektlarni ko‘rsatish, hikoya qilish, mavzular oralig'idagi tanaffuslar va mavzuning asosiy savollari jamlanma-sidan iborat bo‘Iishi kerak10.

4.1.-rasm. Ekskursiya xizmatining to‘liq vaqti.

10 Емельянов Б.В. «Экскурсоведение» Уч.пос. М. 2006

69

Har qanday ekskursiya xizmatini yuqoridagi sxema bo'yicha tuzish ekskursiyajarayonining ta’limiy va tarbiyaviy ahamiyatini oshiradi.