Samarqand davlat universitetining 90-yilligiga bag‘ishlanadi

 
Xulosalar: 
 
1.
 
Iqtisodiyotni  boshqarishning  bozor  mexanizmi  –  iqtisodiy  tizimning 
samarali va moslashuvchan dastagidir. Bozor mexanizmining o‘ziga xos xususiyati 
shundaki,  uning  har  bir  elementi  narx  bilan  chambarchas  bog‘liqdir.  Ayniqsa, 
narxning talab va taklif hajmiga ta’siri hamda ularning o‘zaro aloqadorligi bozor 
iqtisodiyoti  sharoitida  ishlab  chiqaruvchilar  va  iste’molchilarning  faoliyatini 
belgilab beradi. 
2.
 
Talab  –  ehtiyojning  pul  bilan  ta’minlangan  qismidir.  Talab  qonuniga 
muvofiq  narxning  o‘sib  borishi  talabning  qisqarishiga  olib  keladi,  talabning 
kengayishi  esa  narxning  o‘sishiga  olib  keladi.  Shuning  uchun  narx  (mustaqil 
o‘zgaruvchi) bilan talab (tobe’ o‘zgaruvchi) o‘rtasida teskari bog‘liqlik mavjud. 
3.
 
Talab ikki xil yo‘nalishda o‘zgaradi: biri talab hajmining o‘zgarishi bo‘lib, 
talab  egri  chizig‘i  bo‘ylab  harakatlansa,  ikkinchisi  talab  xususiyatning  o‘zgarishi 
2)
 
ehtiyojlar maksimal darajada qondiriladi. 
 

---

79 
 
bo‘lib,  talab  egri  chizig‘ining  o‘zini  o‘nga  yuqoriga  yoki  chapga  pastga  qarab 
siljitadi. 
4.
 
Taklif  ishlab  chiqaruvchilarning  bozorga  sotishga  chiqargan  tovarlari 
miqdori  bo‘lib,  tovarlar  miqdori  ishlab  chiqarish  bilan  belgilanadi,  ammo  aynan 
unga bog‘liq emas, chunki zaxira, eksport va import omillari ham taklif qilinadigan 
tovarlar  mikdoriga  ta’sir  ko‘rsatadi.  Taklif  bilan  narx  o‘rtasida  to‘g‘ri  bog‘liqlik 
mavjud, narxlarning o‘sishi taklifning o‘sishiga olib keladi va aksincha. 
5.
 
Talab  va  taklifning  o‘zaro  ta’siri  natijasida  bozor  muvozanati  vujudga 
keladi. Bozor muvozanati – talab hajmining taklif hajmiga mos kelishidir. Bunday 
mos kelishlik bozorda muvozanatli narxni yoki bozor narxini shakllantiradi. 
6.
 
Bozordagi  bir  zumlik,  qisqa  davrli  va    uzoq  davrli  muvozanatlik  holatni 
farqlash zarur. 
Bir zumlik muvozanat uchun taqdim qilinadigan tovarlarning o‘zgarmas yoki 
doimiy  miqdori  xos.  Bu  ishlab  chiqarishning  bozor  vaziyatiga  tez,  birdaniga 
moslasha olmasligi bilan bog‘liq. 
Qisqa  davrli  muvozanatlikni,  ishlab  chiqarish  va  taklifni  vaqtinchalik  amal 
qiluvchi omillardan foydalanish asosida ko‘paytirish imkoniyatini taqazo qiladi.   
Bunday  vaqtinchalik  omillarga  ish  vaqtidan  tashqari,  dam  olish  va  bayram 
kunlari ishlash, ish smenasini ko‘paytirishlar kiradi. Qisqa davrli muvozanatlikda 
taklif  hajmining  oshganligi  munosabati  bilan  bir  zumlik  muvozanat  holatida 
o‘rnatilgan narxga nisbatan past narx o‘rnatiladi. 
Uzoq  davrli  muvozanatlik  o‘zgarishi  uzoq  muddatli  davrdagi  omillardan 
foydalanishni  taqozo  qiladi.  Bunda  ishlab  chiqarishni  qayta  qurollantirish, 
yangilash va qo‘shimcha quvvatlarni vujudga keltirish bilan bog‘liq investitsiyalar 
haqida  gap  boradi.  Bu  davrda  yangi  korxonalarni  qurish  hamda  mazkur  bozorda 
yangi  korxonalarning  paydo  bo‘lishi  ham  mumkin  bo‘ladi.  Uzoq  davrli  muvoza-
natlikda qiska davrga nisbatan past narx o‘rnatiladi. 
7.
 
Xo‘jalik amaliyoti uchun bozor subyektlarining narx o‘zgarishiga bo‘lgan 
munosabatini  ifodalovchi  talab  va  taklif  egiluvchanligi  tushunchasi  muhim 
ahamiyat  kasb  etadi.  Talab  egiluvchanligi  ko‘rsatkichi  asosida  ishlab  chiqaruv-
chilar  yalpi  tushum  miqdorini  oson  aniqlab  olishlari  mumkin.  Agar  talab 
egiluvchan  bo‘lsa,  narx  bilan  yalpi  tushum  qarama-qarshi  tomon  harakatlanadi, 
talab noegiluvchan bo‘lsa harakat bir tomonlama bo‘ladi.