|
IV. Internet manbalari:
27.
www.glef.org
.
28.
www.newhorizons.org
.
29.
www.rhecherswithoutborders.org
.
30.
www.thelearningweb.net
.
31.
www.inetlibrary.com
.
115
ILOVALAR
1-ilova
Xotorn tadqiqotlari
1924-yilda AQShning Xotorn shahridagi «Uestern elektrik»
kompaniyasiga qarashli tashkilotlardan birida Garvard biznes maktabining
bir guruh olimlari tomonidan tadqiqotlar o‘tkazila boshlandi. Keyinchalik
bu tadqiqotlarga E.Meyo rahbarlik qildi.
Birinchi seriya tajribalar xona yoritilganligining ishlab chikarish
samarasiga ta’siri bilan bog’liq edi. Tajribalar telefon apparatlari
yig’ilayotgan bir nechta sexlarda o‘tkazildi. Tadqiqotchilar ishlab
chiqarish xonalaridagi yorug’lik nurini o‘zgartira boshladilar. Ularning
taxminlaricha xona kuchliroq yoritilishi bilan mahsulot ishlab chiqarish
ham oshishi kerak edi. Lekin, tadqiqotlar natijasi ishlab chiqarish
unumdorligi ko‘tarilishi va xona yorug’ligi o‘rtasida to‘g’ridan to‘g’ri
aloqa mavjud emasligini ko‘rsatdi. Tadqiqotchilar ishlab chiqarishga ta’sir
etuvchi boshqa omillarni ham aniqlash va bartaraf etish niyatida bo‘ldilar.
Tadqiqot e’tiborida turgan uchta sexdan ikkita guruh tuzildi va bu
guruhlar bir xil mehnat natijalariga ega edilar. Guruhlardan birida xona
yorug’ligini ko‘tardilar. Ikkinchi guruhda esa yorug’lik avvalgiday
qolaverdi. O‘zaro musobaqa kayfiyati uyg’onmasligi uchun ikkala guruh
turli binolarda joylashtirilgan edi. Bu safar ishlab chiqarish ikkala guruhda
ham sezilarli darajada oshdi. Shunda tajriba o‘tkazilayotgan guruhdagi
yorug’lik sezilarli darajada kamaytirildi. Lekin ishlab chiqarish
unumdorligi ikkala guruhda ham ko‘tarilib borardi. Tajriba guruhi
xonasining yorug’ligi hatto oy nuriga yaqinlashtirilganda ham nisbatan
yuqori darjadagi ishlab chiqarish samardorligi saqlanib turardi.
Bunday hayron qolarlik darajadagi natijalar ishlab chiqarishga
yoritishdan ham muhimrok boshqa omillar ta’sir etishi haqida dalolat
berardi. Keyingi tadqiqotlar 1927-yildan boshlab E.Meyo raxbarligida
o‘tkazila boshlandi.
Ushbu tadqiqotni o‘tkazishdan maqsad ishlab chiqarish samaradorligi
o‘sishiga ta’sir etuvchi omillarni aniqlashdan iborat bo‘lib, izlanish ishlari
bir necha bosqichni o‘z ichiga oldi. Olti ayoldan iborat yangi ishchilar
guruhi tanlandi. Guruhning kamsonligi ishchilarni muntazam va batafsil
kuzatish niyatida tuzilgan edi. Bu mehnat jamoasida bir necha oy
mobaynida ish sharoitiga ta’sir etuvchi turli omillar sinala boshlandi.
Tadqiqotchilar dam olish tanaffuslarini kiritdilar va ma’lum vaqt
o‘tgandan keyin ularni bekor qildilar, mehnat kunlari va haftalarni
ko‘paytirdilar va kamaytirdilar, maosh kiritishga oid qoidalarni o‘zgartirib
116
bordilar va hatto xodimlarni nazorat qilish shakllarini ham o‘zgartirdilar.
Kiritilayotgan omillarning qandayligidan qat’iy nazar ishlab chiqarish
samaradorligi oshib borardi. Natijada tadqiqotchilar ishlab chiqarish
samaradorligining o‘sishi sababi turli-tuman mazmundagi tadbirlarda
emas, balki ijtimoiy psixologik omillarda ekan, degan xulosaga keldilar.
Xo‘sh, jamoa hayotidagi bu o‘zgarishlarning psixologik negizi nimadan
iborat edi, degan savolga quyidagicha javob olindi.
Boshqalardan ajratib olingan ishchi-qizlar qzlariga diqqat-e’tibor
sezdilar. Ular muhim va qiziqarli tajribada qatnashayotganliklarini
bilardilar. Bu esa ularda bajarayotgan ishlaridan faxrlanish hissini
uyg’otdi. Bundan tashqari, tajriba davomida boshqaruv uslubi bir muncha
yumshoqroq bo‘ldi. Guruhdagi qizlar tanaffus davrlarini o‘zlari hal eta
boshladilar, ularni ma’muriyatning ba’zi bir rasmiy talablariga rioya
etishdan ozod qilishdi. Ishchi qizlarning guruh hayotiga oid masalalarni
birgalikda muhokama qilishlari jamoani yanada ahillashtirdi va do‘stlik
muhitini shakllantirdi. Shunday qilib, tadqiqot e’tibori markazida bo‘lgan
qizlarning mehnat motivasiyasi oddiy sharoitdagi ishchilarnikidan farq
qilardi.
Meyo mehnat samaradorligining oshishini xodimning biron guruhga
mansubligini his etishi va o‘zini jamoaning muhim a’zosi deb hisoblashi
bilan asosladi. Bu bilan ijtimoiy ehtiyojlarning qanchalik muhimligi yana
bir bor ta’kidlanardi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
