1.2. Elektron tijorat
Elektron tijorat nima ekanligini tushunish uchun "tijorat"
so'zining etimologiyasiga murojaat qilish kerak. Frantsuz tilidan
tarjimada "commerce" so'zio’zbek tilida "savdo" degan ma'noni
anglatadi.
Elektron tijorat yoki elektron savdo (e-commerce)
- bu elektron
aloqa vositalaridan foydalangan holda mahsulotlar, xizmatlar va
ma'lumotlarni sotib olish, sotish, o'tkazish yoki almashtirish jarayoni.
Elektron tijoratning boshqa ta'riflari mavjud, masalan, bu foyda olish
maqsadida tijorat faoliyati va kompyuter tarmoqlaridan foydalanish
orqali tijorat tsiklni kompleks avtomatlashtirishga asoslangan.
Iqtisodchilar elektron tijoratni "kompyuter tarmoqlari yordamida
amalga oshiriladigan operatsiyalar, moliyaviy va savdo operatsiyalari
bilan bog'liq barcha biznes jarayonlarni qamrab oladigan milliy
iqtisodiyot sohasi" deb ta'riflaydilar.
“Elektron tijorat to’g’risida” Qonunning 3-moddasiga (385-O’RQ, 22
may 2015 yil) muvofiq “Axborot tizimlaridan foydalangan holda amalga
oshirilgan, tovarlarni sotish, ishlarni bajarish va xizmatlarga ko'rsatishga
doir tadbirkorlik faoliyati elektron tijoratdir.
Shuni ham ta'kidlash kerakki, "elektron tijorat" tushunchasining
ikkita talqini mavjud - tor va keng. Tor ma'noda elektron tijorat deganda
14
telekommunikatsiya tarmoqlaridan foydalangan holda tovarlarni reklama
qilish va sotish tushuniladi. Keng ma'noda, Birlashgan Millatlar
Tashkilotining xalqaro savdo huquqi bo'yicha komissiyasining
(UNCITRAL) ta'rifiga muvofiq, elektron tijorat savdo, sotib olish,
faktoring, lizing, konsalting, muhandislik va boshqa operatsiyalarni
amalga oshirish uchun ishlatilishi mumkin. sanoat va biznes hamkorligi.
Shunday qilib, elektron tijorat elektron biznesning muhim
qismidir, bu kompyuterlar va aloqa tarmoqlaridan foydalangan holda
biznes operatsiyalarini tashkil etish, boshqarish va bajarishning yangi
usulini anglatadi, ya'ni tomonlar elektron ayirboshlash yoki jismoniy
ayirboshlash operatsiyalari yoki to'g'ridan-to'g'ri jismoniy aloqa orqali
emas, balki o'zaro aloqada bo'lgan har qanday ishbilarmonlik
muomalasining shakli. Elektron biznes tizimlari, elektron tijorat
tizimlaridan farqli o'laroq, tijorat tarkibiy qismiga ega bo'lishi yoki
bo'lmasligi mumkin.
Elektron savdo yoki elektron tijorat kompaniyalarga o'zlarining ichki
operatsiyalarida samaraliroq va moslashuvchan bo'lishga, etkazib
beruvchilar bilan yanada yaqinroq ishlashga va mijozlarning talablari va
ehtiyojlariga tezda javob berishga imkon beradi. Bundan tashqari, bu
kompaniyalarga geografik joylashuvidan qat'iy nazar eng yaxshi etkazib
beruvchilarni tanlash va jahon bozorida sotish imkoniyatini beradi.
Elektron tijoratning asosiy turlariga quyidagilar kiradi:
elektron savdo (e-trade);
elektron pullar (e-cash);
elektron marketing (e-marketing);
elektron bank (e-banking);
elektron sug'urta (e-insurance).
Elektron tijorat tizimini yaratish bo'yicha birinchi tajriba 1960
yilda qo’yilgan, American Airlines va IBM aviakompaniyalari parvozlar
uchun joylarni bron qilish tartibini avtomatlashtirish tizimini yaratishni
boshlangan - SABRE (Semi-Automatic Business Research Environment
– tijorat tadqiqotlar uchun yarim avtomatik uskuna). SABRE tizimi
oddiy fuqarolar uchun havo qatnovini yanada qulaylashtirdi va ularga
tobora ko'payib borayotgan tariflar va parvozlar yo'nalishida yordam
berdi. O'rindiqlarni bron qilishda tariflarni hisoblash jarayonini
avtomatlashtirish orqali xizmatlarning narxi pasaytirildi.
Elektron tijoratning etakchilaridan biri bo'lgan Cisco Systems
hozirda o'z savdo faoliyatini avtomatlashtirdi, iste'molchilarning 90%
buyurtmalari xodimlarning ishtirokisiz amalga oshirar edi.
15
Do'stlaringiz bilan baham: |