|
10.2. Tashkiliy va iqtisodiy modellar (B2B, B2C, C2C).
Iqtisodiyot
va
tadbirkorlikning
izchil
rivojlanishi
biznes
yuritishning yangi tamoyillarini va xususan, elektron tijoratni joriy etish
zarurligini keltirib chiqardi. Internetda har qanday ikki tomon bitim
tuzishi mumkinligiga qaramay, odatda, xalqaro amaliyotda ular
quyidagi asosiy turlarga bo'linadi: B2B (Biznesdan biznesga -
kompaniyaning kompaniya bilan tuzgan bitimi) B2S (Biznesdan
iste'molchiga - kompaniyaning iste'molchi bilan tuzgan bitimi) C2C
(Iste'molchidan iste'molchiga - iste'molchidan iste'molchiga tranzaksiya)
Boshqalar: C2B (Consumer to to business - iste'molchining kompaniya
bilan tuzgan bitimi), G2B (Government to business - davlat organining
kompaniyalar bilan tuzgan bitimi), G2C (Government to business -
davlat organining iste'molchilar bilan tuzgan bitimi) Yuqoridagi
operatsiyalar turlari orasida ularning asosiy ulushi birinchi uchlikka
to'g'ri keladi.
Biznesdan biznesga (B2B) Agar biz bitimlarning har bir turiga xos
xususiyatlarni hisobga olsak, u holda B2B elektron tijoratning eng keng
tarqalgan turi bo'lib, tadbirkorlik subyekttlariga ishbilarmonlik
aloqalarini elektron tarmoqlar, shu jumladan Internet orqali har qanday
faoliyat sohasida: reklama, kadrlar agentliklari, moliyaviy vositalar
orqali amalga oshirishga imkon beradi. vositalar (kredit), tovarlar yoki
xizmatlarni sotish, bozorni o'rganish, texnik qo'llab-quvvatlash va
boshqalar. B2B tijoratining namunasi - ma'lum bir kompaniyaning veb-
saytidagi kim oshdi savdosi yoki tender shaklida bo`lishi mumkin.
Masalan, har qanday kompaniya Internet-sahifasida ma'lum bir
mahsulotni sotib olish to'g'risida reklama berishi mumkin. Internetdan
foydalanuvchi yetkazib beruvchilar o'zlarining tijorat takliflarini yopiq
(faqat yetkazib beruvchida mavjud) yoki ochiq (hamma uchun ochiq)
shaklda qoldirishlari mumkin. Bugungi kunda yirik kompaniyaning
114
deyarli har qanday Internet sahifasi B2B tijoratining namunasidir.
Xorijdagi yirik elektron tijorat tadqiqotlari kompaniyalari, xususan
Yanki guruhi, 2003- yilda B2B tijoratni 1999- yildagi 138 milliard
dollardan 541 milliard dollarga yetishini kutmoqda. Ushbu hajmlar biroz
pastroq, Visa International B2B operatsiyalari hajmining o'sishini
kutmoqda 1998- yilda 7,2 milliard dollar, 2003- yilda 176 milliard. B2B
tijorat turli shakllarga ega. Ular orasida B2B portallari juda mashhur
bo'lib, ularning faoliyatini shu tarzda tasvirlash mumkin.
Ma'lumki,
barcha
xaridorlar
va
sotuvchilar
haqidagi
ma'lumotlar har doim ham bozor ishtirokchilari uchun mavjud emas.
Ushbu muammo ko'plab xaridorlar va sotuvchilarga ega bo'lgan qismli
bozorlarda dolzarbdir. Xaridorlar har doim yetkazib beruvchilardan
foydalana olmaydilar va aksincha. Internet-tijoratning rivojlanishi bilan
"B2B-portal" yangi kontseptsiyasi paydo bo'ldi. Aslida, B2B portali - bu
ma'lum bir bozor ishtirokchilari - sotuvchilar va xaridorlar to'g'risida
ma'lumot to'planadigan vositachi. B2B portalidan foydalangan holda
sotuvchilar potentsial yetkazib beruvchilarning joriy takliflarini
ko'rishlari mumkin, yetkazib beruvchilar esa xaridorlarning so'rovlarini
ko'rishlari mumkin. Quyidagi misol B2B portallariga ega bo'lishning
iqtisodiy qiymatini namoyish etadi. Bozorda B1, B2, ..., Bn va S1, S2,
..., Sn deb belgilangan sotuvchilarning teng miqdordagi xaridorlari bor
deb taxmin qilaylik. Sotuvchi va xaridor o'rtasida mahsulot yoki xizmat
uchun bitta so'rov narxi 1 $ ni tashkil qiladi. Qulayroq narxni topish
uchun xaridor barcha sotuvchilardan tovar haqida ma'lumot so'raydi va
sotuvchi barcha xaridorlarga ma'lum bir mahsulot mavjudligi to'g'risida
xabar beradi. Bozorda 2 xaridor va 2 sotuvchi bor deylik (1-rasm).
Bozorda xaridorlar va sotuvchilarni qidirishning umumiy qiymati N2 ni
tashkil etadi, bu 4 $.
115
Deylik,bozor ishtirokchilari soni (N) 4 ga ko'payadi. Endi qidiruvning
umumiy qiymati 42 = 16 ga teng (2-rasm).
Endi faraz qilaylik, bozorda xaridorlar va sotuvchilarning barcha
buyurtmalari yuboriladigan B2B portali paydo bo'ldi. Xaridorlar va
sotuvchilar o'z takliflarini B2B portaliga yuboradilar, unda barcha
takliflar va so'rovlar haqida ma'lumot mavjud. Umumiy qidiruv qiymati
endi 2 * N (N = 4 bo'lgan bozor uchun 8$ ).
B2B portali bo'lgan va bo'lmagan bozorlarda qidirish xarajatlari
o'rtasidagi farq N2-2N = N * (N-2) ni tashkil etadi, uning qiymati har
doim N> 2 uchun noldan katta. B2B portalidan foydalanishning
afzalliklari xaridorlar va sotuvchilar soni ko'p bo'lgan (ya'ni yuqori N)
bo'linib ketgan bozorlarda ko'payadi. B2B portalining misoli
http://www.eSteel.com veb-sayti bo'lib, u orqali xaridorlar va
sotuvchilar temirga bo'lgan talab va taklif to'g'risida ma'lumot olishlari
mumkin.
116
Do'stlaringiz bilan baham: |
