Samarqand davlat universiteti sh. Q. Yuldashev, D. Q. Usmanova, L. N. Xalikova

Axborot serverlari 
- tarmoqdan foydalanuvchlarga u yoki bu 
axborotni taqdim etuvchi server hisoblanadi. Ularni xarakterli 
xususiyatlariga qarab guruhlarga bo`lishda berilgan axborot uchun 
to`lov zarurati yoki uning veb-serverga taqdim etilishi singarilar 
e`tiborga olinadi. 
Pullik serverlar kelib tushgan axborotlar uchun belgilangan 
summani to`lashni taklif qiladi. Ba'zan to`lov taqdim etilgan axborotga, 

---

87 
masalan, haq olinadigan to'lov olinadi, masalan, firma ushbu veb-server 
bazasigi axborotni o`z axborotlariga qo`shganda ham olinadi.
Ushbu turdagi veb-serverning samarali ishlashining asosiy 
muammosi - bu noyob ma'lumotlarni taqdim etish vazifasidir, chunki 
internetda bu zarur ma'lumotlarni qidirish uchun ko'plab muqobil 
axborot qidiruvi talab qilinadi.
Severlarning o`ziga xos xususiyatlari shundaki, ular veb-serverlar 
guruhiga mansub bo`lib, taqdim etiladigan moliyaviy axborotlar, 
bozorlar, firmalar, ularning mahsulotlari va xizmatlarini mintaqalar, 
sohalar va boshqalarda xizmat ko`rsatish va ishlab chiqarishni yo`lga 
qo`yishni taqdim etish imkoniyatlariga ham ega. 
Interaktiv savdo tizimi (ko'pincha-on-line rejimida ishlaydigan 
interaktiv do'kon)-elektron katalog yoki boshqa turdagi internet orqali 
mahsulotlarni taqdim etish va sotishni ta'minlaydigan veb-server. Bir 
serverda taqdim etilgan va sotiladigan mahsulotlar soni bir necha yuzga 
yetishi mumkin. Iste'molchilar shaklni to'ldirish, ro'yxatga olish tartibi 
yoki boshqa usullar orqali buyurtma berishlari mumkin. Interaktiv 
do'kon an'anaviy do'konga tashrif buyurib, to'g'ridan-to'g'ri marketing 
elementlarini ham o`zida mujassam ettiradi. Do'konning atrof-muhitdagi 
o'ziga xos xususiyati internet oddiy do'kon savdo shakliga nisbatan 
interaktiv do'kon juda ko'p miqdordagi tovarlar va xizmatlarni taklif 
qilinishi va iste'molchilarning xarid qilishlari to'g'risida qaror qabul 
qilish uchun zarur bo'lgan juda ko'p miqdorda ma'lumot bilan ta'minlashi 
mumkin. Bundan tashqari, u kompyuter texno-logiklaridan foydalanish 
orqali har bir mijozga do'kon tashriflari tarixi va oldindan xarid qilingan 
xaridlar asosida shaxsiylantirishga yondashuv asosida ish tutishi ham 
mumkin. 
Interaktiv do'kon tomonidan amalga oshiriladigan vazifalar sifatida 
ikkita asosiy jarayon amalga oshiriladi: mijozga mahsulot axborot berish 
yoki xizmat ko`rsatish uchun mijozdan buyurtma olish. On-layn to'lov 
tizimlaridan foydalanilganda, uchinchi vazifa -to'lovni qabul qilish 
hamda savdo paytida ma'lumot berish, shuningdek, to'rtinchi – to`lovli 
mahsulotni yuborish vazifasi ham qo'shiladi. 
Tijorat veb-serverlarining maxsus funktsional toifalari internetda 
firmaning integratsiyalashgan marketing dasturi elementlari sifatida 
ko'rib chiqilishi mumkin. Veb-serverga asoslangan internetda marketing 
tizimini tashkil qilishda firmaning asosiy vazifalaridan biri bo`lib, 
serverga tashrif buyuruvchilarni jalb qilish va imkon qadar ko'proq 
serverga tashrif buyurishlarini tashkil qilishdan iboratdir. Serverga 

---

88 
dastlabki tashrif internet-trafikni boshqarish serverlari guruhiga bog'liq 
bo'lib, ular orqali foydalanuvchilar kompaniya serverining mavjudligi 
haqida bilib olishlari mumkin. Shu bilan birga, server tomonidan 
ikkinchi guruh vazifalarini bajarish, ya'ni foydalanuvchilarga sifatli 
xizmatlarni taqdim etish – axborot, mahsulot sotish, xizmatlar ko'rsatish 
yoki 
boshqa 
istaklarini 
yoki 
ehtiyojlarini 
qondirish 
orqali 
foydalanuvchilar tomonidan qayta-qayta tashrif buyurishning katta 
miqdorini olishda keyingi va to'liq muvaffaqiyatga erishish mumkin.