|
2. “Kutubxona” ma’lumotlar bazasining mantiqiy strukturasi va uni shakllantirish
Qo’yilgan masala yuzasidan ma’lumotlar bazasida jadvallar hosil qilindi. Ular orasidagi bog’lanishlar mos keluvchi (ustma-ust tushuvchi) maydonlari yordamida bog’langan.Ma’lumotlar bazasidagi jadvallar orasidagi munosabatlar quyidagi to’rtta turda bo’lishi mavjud: birga-bir, birga-ko’p, ko’pga-bir, ko’pga-ko’p. Masala yuzasidan ma’lumotlar bazasini loyilahashda birga-ko’p va ko’pga-ko’p bog’lanish munosabatlaridan foydalanildi. Birga-ko’p bog’lanish munosabati ma’lumotlar bazasini loyihalashda ko’p uchraydi va uning vazifasi takrorlanmaydigan qiymat oluvchi (kalit) maydonga ega bo’lgan jadvalning har bir yozuvi qiymatiga ushbu maydon qiymatlari orqali bog’langan jadvaldagi ko’p sondagi yozuvlarini mos qo’yishdir.
Ma’lumotlar bazasidagi jadvallar va uning tarkibiy qismlari – maydonlari haqidagi ma’lumotlarni keltiramiz:
“Kutubxona” – haqida ma’lumotni saqlovchi jadval
Maydon nomi
|
Tipi
|
Izoh
|
idKutubxona
|
int(6)
|
Kalit maydon
|
Name
|
varchar(255)
|
Kutubxona nomi
|
addressi
|
varchar(30)
|
Manzili
|
leader
|
Text
|
Kutubxona Direktori
|
telephone
|
int(15)
|
Kutubxona nomeri
|
Sayt
|
Text
|
Kutubxona sayti
|
organize
|
datetime
|
Kutubxona Tashkil qilgan vaqt
|
worktime
|
int(5)
|
Kutubxona ochiq vaqti
|
archive
|
tinyint(1)
|
Arxiv
|
KutubxonaBo’limlarinihaqida ma’lumotni saqlovchi jadval
Maydon nomi
|
Tipi
|
Izoh
|
idDepartment
|
int(5)
|
Kalit maydon
|
idemployer
|
int(3)
|
Kutubxona xodimlari
|
Name
|
varchar(255)
|
Bo’lim nomi
|
Manager
|
varchar(255)
|
Kutubxona Boshlig’i
|
“employer” – Kutubxona xodimlari haqida ma’lumotlarni saqlovchi jadval
Maydon nomi
|
Tipi
|
Izoh
|
idemployer
|
int(11)
|
Kalit maydon
|
FullName
|
int(5)
|
Xodimlar ismi familyasi
|
adrress
|
int(5)
|
Xodimlar manzili
|
telephone
|
int(5)
|
Xodimlar nomeri
|
position
|
Varchar(20)
|
Xodimlar lavozimi
|
passport
|
Varchar(20)
|
Xodimlar pasporti
|
Kitoblar- haqidagi ma’lumotni saqlovchi jadval
Maydon nomi
|
Tipi
|
Izoh
|
idBook
|
int(5)
|
Kalit maydon
|
idBookType
|
int(5)
|
Kitob turi
|
Size
|
int(5)
|
Kitob hajmi
|
Name
|
varchar(255)
|
kitob nomi
|
idauthor
|
varchar(255)
|
Kitob muallifi
|
publish
|
Varchar(25)
|
Kitob nashr qilish soni
|
tongue
|
varchar(15)
|
Kitob qaysi tilda nashr qilgani
|
“Book type” – KItob Turlarini o’zida saqlab turuvchi jadval
Maydon nomi
|
Tipi
|
Izoh
|
idtype
|
int(11)
|
Kitob turi
|
dediktiv
|
int(3)
|
dediktiv
|
poetic
|
int(1)
|
She’riy
|
fiction
|
Text
|
badiiy
|
comedy
|
varchar(255)
|
Komediya
|
Fable
|
Varchar(10)
|
Masal
|
Fairy
|
Varchar(10)
|
Ertak
|
Story
|
Varchar(12)
|
Hikoya
|
Maydon nomi
|
Tipi
|
Izoh
|
LibraryIdLibrary
|
int(5)
|
Kutubxona
|
DepartmentIdDepartment
|
Int(5)
|
Bulimlari
|
Maydon nomi
|
Tipi
|
Izoh
|
idAftor
|
int(11)
|
Kalit maydon
|
Name
|
int(3)
|
Aftor nomi
|
Track
|
Varchar(5)
|
Asarlar soni
|
“Kitobxon” –foydalanuvchilarhaqidagima’lumotlarnisaqlovchijadval
Maydon nomi
|
Tipi
|
Izoh
|
idKitobxon
|
int(5)
|
Kalit maydon
|
Name
|
Varchar(10)
|
ismi
|
Address
|
Varchar(10)
|
manzili
|
Data
|
DataTime
|
Tug’ilgan sanasi
|
Yosh
|
Int(2)
|
yoshi
|
idNomer
|
Varchar(10)
|
Ruxsatnoma nomeri
|
Kurs
|
Int(4)
|
kursi
|
Passport
|
Varchar(12)
|
O’chirishga ruxsat
|
“literature” – OTM tomonidan chop etilgan adabiyotlar ro’yxatini saqlovchi jadval
Maydon nomi
|
Tipi
|
Izoh
|
idLiterature
|
int(11)
|
Kalit maydon
|
idCafedra
|
int(5)
|
Kafedra
|
Name
|
varchar(255)
|
Kitob nomi
|
Author
|
int(11)
|
Muallif
|
idFaculty
|
int(3)
|
Fakultet
|
Object
|
varchar(255)
|
Sohasi
|
idDirection
|
int(5)
|
Yo’nalish
|
Course
|
Enum
|
Kurs
|
Year
|
year(4)
|
Chop etilgan yil
|
Copies
|
int(6)
|
Nusxa
|
File
|
varchar(255)
|
Fayl agar bo’lsa
|
created_user
|
int(5)
|
Kiritilgan vaqt
|
created_at
|
Datetime
|
Kiritgan user
|
archive
|
tinyint(1)
|
Arxiv
|
ro’yxat
“Aftor has books”-tashqi kalit
Maydon nomi
|
Tipi
|
Izoh
|
Id aftor
|
int(3)
|
Kalit maydon
|
Books id book
|
Int(2)
|
Kalit maydon
|
|
|
|
“
3. JADVALLARNING O’ZARO BOG’LANISHI
Bu yerda M:N bog’lanish ko’rsatilagan.Chunki Bir nechta kutubxonaga bir nechta bo’limlar mos kelmoqda
Bu yerda Bo’limlar bilan xodimlar o’rtasidagi bog’lanish 1:M ya’ni 1ga ko’p bog’lanadi.Chunki 1ta ta bo’limga 1ta xodim mos keladi
Bu yerda Kutubxona bilan Kitoblar 1:M turini hosil qiladi.
Bu yerda Kitoblar jadvali Kitob turi bilan 1:M turini hosil qilingan.
+ m
Bu yerda Books jadvali bilan Aftor jadvali M:N turini hosil qilgan
4. SQL operatorlari yordamida jadvallarni hosil qilish va jadvallarga ma’lumotlar kiritish
1-jadval. “Kutubxona” jadvalini CREATE operatori yordamida hosil qilish
CREATE TABLE Kutubxona(
idKutubxonaINT(3) NOT NULL PRIMARY KEY,
name TalabaFish VARCHAR(55) NOT NULL,
adrress VARCHAR(55) NOT NULL,
Telefon VARCHAR(15) NOT NULL,
e.mailVARCHAR(12) NOT NULL
ishlashvaqti VARCHAR(12) NOT NULL,
organize VARCHAR (12) NOT NULL
);
CREATE TABLE Department(
IdDepartment INT(3) NOT NULL PRIMARY KEY,
Name VARCHAR(55) NOT NULL,
Manger VARCHAR(55) NOT NULL,
);
CREATE TABLE LibraryHasDepartment(
LibraryIdLibrary INT(3) NOT NULL PRIMARY KEY,
DepartmentIdDepartment VARCHAR(55) NOT NULL,
);
CREATE TABLE AftorHasBook(
AftorIdAftor INT(3) NOT NULL PRIMARY KEY,
BookIdBook VARCHAR(55) NOT NULL,
);
CREATE TABLE Employer(
IdEmployer INT(3) NOT NULL PRIMARY KEY,
FullName VARCHAR(55) NOT NULL,
adrress VARCHAR(55) NOT NULL,
Telephone VARCHAR(15) NOT NULL,
Position VARCHAR(12) NOT NULL
Passport VARCHAR(12) NOT NULL,
);
CREATE TABLE Aftor(
IdAftor INT(3) NOT NULL PRIMARY KEY,
FullName VARCHAR(55) NOT NULL,
adrress VARCHAR(55) NOT NULL,
track VARCHAR(15) NOT NULL,
);
CREATE TABLE Kitobxon(
IdKitobxon INT(3) NOT NULL PRIMARY KEY,
FullName VARCHAR(55) NOT NULL,
adrress VARCHAR(55) NOT NULL,
Telephone VARCHAR(15) NOT NULL,
Kurs VARCHAR(12) NOT NULL
Passport VARCHAR(12) NOT NULL,
);
CREATE TABLE Book(
IdBook INT(3) NOT NULL PRIMARY KEY,
FullName VARCHAR(55) NOT NULL,
IdBookType VARCHAR(55) NOT NULL,
Size VARCHAR(15) NOT NULL,
Name VARCHAR(12) NOT NULL
Publish VARCHAR(12) NOT NULL,
Tongue VARCHAR(12) NOT,
IdAuthor VARCHAR(12) NOT NULL,
);
CREATE TABLE type(
IdtypeINT(3) NOT NULL PRIMARY KEY,
dediktiv VARCHAR(55) NOT NULL,
poeticVARCHAR(55) NOT NULL,
fiction VARCHAR(15) NOT NULL,
comedy VARCHAR(12) NOT NULL
fable VARCHAR(12) NOT NULL,
fairy VARCHAR(12) NOT NULL,
story VARCHAR(12) NOT NULL,
);
CREATE TABLE Kitobxon(
IdKitobxon INT(3) NOT NULL PRIMARY KEY,
FullName VARCHAR(55) NOT NULL,
address VARCHAR(55) NOT NULL,
data VARCHAR(15) NOT NULL,
yosh VARCHAR(12) NOT NULL
idNomer INT(12) NOT NULL,
kurs VARCHAR(12) NOT NULL,
paspport VARCHAR(12) NOT NULL,
);
5. SQL operatorlari yordamida jadvallarga yozuvlar qo’shish
1-jadval. “Kutubxona” jadvaliga INSERT operatori yordamida yozuv qo’shish
INSERT INTO Kutubxona VALUES (1, 'Jomiy, 'Samarqand shahar Rudakiy 15', '238-23-23', 23);
INSERT INTO Kutubxona VALUES (2, 'Pushkin, 'Samarqand shahar Rudakiy 18', '456-23-23', 22);
INSERT INTO Kutubxona VALUES (3, 'Alisher Navoiy’ Samarqand shahar Bulvar 15', '124-23-23', 23);
INSERT INTO Kutubxona VALUES (4, 'Zulfiyaxonim, 'Samarqand shahar Bahouddin 20', '874-23-23', 22);
INSERT INTO Kutubxona VALUES (5, ', 'Fargona shahar Rudakiy 52', '238-23-23', 23);
INSERT INTO Kutubxona VALUES (6, 'Yoshlik’, 'Toshkent shahar Rudakiy 20', '123-23-23', 22);
2-jadval. “Employer” jadvaliga INSERT operatori yordamida yozuv qo’shish
INSERT INTO employer VALUES (1, 'Manzurova manzura' ‘Kitobxonachi’ ‘Samarqand shahar Rudakiy 15', '238-23-23', 23);
INSERT INTO employer VALUES (2, 'Meliboyev AZizmurod’’Ikkinchi Toifali Kitobxonachi’ 'Samarqand shahar Rudakiy 18', '456-23-23', 22);
INSERT INTO employer VALUES (3, 'Abdullayev Sohib ‘ ‘qorovul ‘Toshkent shahar Bulvar 15', '124-23-23', 23);
INSERT INTO employer VALUES (4, 'Turobova Madina’, ‘Direktor’ ‘AB12335’ 'Samarqand shahar Bahouddin 20', '874-23-23', 22);
INSERT INTO employer VALUES (5, 'Muhsinova Zebo‘ ‘Bugalter’ ‘'Fargona shahar Rudakiy 52', '238-23-23', 23);
INSERT INTO employer VALUES (6, 'Rahmatova Mashhura’, 'Toshkent shahar Rudakiy 20', '123-23-23', 22);
3-jadval. “Department” jadvaliga INSERT operatori yordamida yozuv qo’shish
INSERT INTO employer VALUES (1, 'Ilmiy Uslubiyat' ‘Samarqand shahar Rudakiy 15', '238-23-23', 23);
INSERT INTO employer VALUES (2, 'Hisob’, 'Samarqand shahar Rudakiy 18', '456-23-23', 22);
INSERT INTO employer VALUES (3, 'Axborot’ Samarqand shahar Bulvar 15', '124-23-23', 23);
4-jadval. “Kitob” jadvaliga INSERT operatori yordamida yozuv qo’shish
INSERT INTO Kitob VALUES (1, 'Ikki eshik orasi’' , ‘O’tkir Hoshimov’,‘1990 yil', ‘badiy);
INSERT INTO Kitob VALUES (2, ‘Ufq’,'Said Ahmad’ , ‘1965 yil’ ,’Baddiy’);
INSERT INTO Kitob VALUES (3, 'Axborot’‘Bahodirova qosim’, ‘1985 yil’'Ilmiy’);
INSERT INTO Kitob VALUES (4, 'Hisoblash usullari' , ‘Abdullayev Bahodir,, 'Ilmiy,);
INSERT INTO Kitob VALUES (5, 'Daydi qizning daftari’ , 'nosirov bahodir', 'dediktiv');
5-jadval. “ Kitob turi” jadvaliga INSERT operatori yordamida yozuv qo’shish
INSERT INTO KitobTuri VALUES (1, ‘Badiiy’);
INSERT INTO KitobTuri VALUES (2,’Gazal’);
INSERT INTO KitobTuri VALUES (3, ‘Sheriy’);
INSERT INTO KitobTuri VALUES (4, ‘ertak’);
INSERT INTO Kitob Turi VALUES (5, Dediktiv’);
6-jadval. “Kitobxona” jadvaliga INSERT operatori yordamida yozuv qo’shish
INSERT INTO Kitobxon VALUES (1, 'Manzurova manzura' ‘Samarqand shahar Rudakiy 15', '238-23-23', 23);
INSERT INTO Kitobxon VALUES (2, 'Meliboyev AZizmurod’ 'Samarqand shahar Rudakiy 18', '456-23-23', 22);
INSERT INTO Kitobxon VALUES (3, 'Abdullayev Sohib ‘Toshkent shahar Bulvar 15', '124-23-23', 23);
INSERT INTO Kitobxon VALUES (4, 'Turobova Madina’, ‘AB12335’ 'Samarqand shahar Bahouddin 20', '874-23-23', 22);
INSERT INTO Kitobxon VALUES (5, 'Muhsinova Zebo ‘ ‘'Fargona shahar Rudakiy 52', '238-23-23', 23);
INSERT INTO Kitobxon VALUES (6, 'Rahmatova Mashhura’, 'Toshkent shahar Rudakiy 20', '123-23-23', 22);
Xulosa
Hozirgi kunda Respublikamizda keng tarqalib borayotgan ish joylarini avtomalashtirish va ish joylarida axborot kommunikatsiya vositalaridan keng foydalanishga katta e’tibor berilmoqda.
Men ushbu “Kutubxona ma’lumotlar bazasini loyihalash ” mavzusidagi kurs ishimni bajarish davomida ko`plab izlanishlar olib bordim. Jumladan, Xodimlar haqida yaratilgan ma’lumotlar bazasi bilan tanishib chiqdim. U yerda kerakli ma’lumotlarni qanday olish haqida tassavvurga ega bo`ldim. Kitoblarni tezda oson topish hamda Kutubxona ma’lumotlar bazasi bilan ishlash texnologiyasini tanishib bilim va ko’nikmaga ega bo’ldim.
MB ni yaratish davomida dasturlash texnologiyasi bilan chuqurroq tanishib chiqdim va chuqur malaka hosil qildim.
Foydalanilgan adabiyotlar:
Karimov I.A. “Bizning bosh maqsadimiz – jamiyatni demokratlashtirish va yangilash, mamlakatni modernizatsiya va isloh etishdir”. – T.,”Xalq so‘zi”, 2005- yil 29-yanvar.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Kompyuterlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish to‘g‘risida”gi Farmoni (№PF-3080 30.05.2002 y.).
O‘zbekiston Respublikasining “Axborotlashtirish to‘g‘risida”gi Qonuni. (№563-11. № 560-II 11.12.2003 y.). 5. “Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlar” fani bo’yicha elektron o’quv qo’llanma, TATU FF.
Ayupov R.X., Ismoilov S.I., Azlarov A.X., “MS Access 2002 - ma’lumotlar majmuasini boshqarish tizimi”(o’quv qo’llanma) Toshkent.: Toshkent Moliya instituti, 2004.
Internet saytlari
www.ictcouncil.gov.uz-Kompyuterlashtirishni rivojlantirish bo`yicha Vazirlar Maxkamasi muvofiqlashtiruvchi Kengashining sayti.
www.ecsoman.edu.ru–Rossiya Federatsiyasi Oliy o`quv yurtlarida o`qitilayotgan fanlar bo`yicha o`quv-uslubiy komplekslar.
http://www.voydod.uz/ - qidiruv tizimi.
ziyonet.uz–O`zbekistonning axborotlarni izlab topish tizimi.
http://ITPortal sayti.
Do'stlaringiz bilan baham: |
