Samarqand davlat universiteti raqamli texnologiyalar fakulteti optimal boshqaruv usullari kafedrasi

3. Toʼgarak mashg’ulotlarining axborotlashgan jamiyatdagi oʼrni.
Hozirda butun dunyoda globallashuv, madaniyatlar aralashuvi jarayoni kechmoqda. Bu murakkab jarayon nafaqat yoshlarga, balki kattalar dunyoqarashiga ham ta’sir etmoqda. Yoshlar ma’naviy dunyosini egallash borasida turli axborot maydonlaridan faol foydalanish «poyga»si jadallashmoqda. Bugungi kunda axborot texnologiyalari kundalik hayotimizga shu qadar shiddat bilan kirib kelyaptiki, buni har qanday raqamlarsiz ham kuzatish mumkin.
Mamlakatimizda birgina Internet tizimidan foydalanuvchilar soni 12,1 mln.ga yaqin, ya’ni respublikamiz aholisining uchdan bir qismi aynan Internet tarmog‘idan muntazam foydalanib kelmoqda. Bu albatta, mamlakatimizda axborot-kommunikatsiya texnologiyalari jadallik bilan rivojlanayotganidan, fuqarolarimizning axborot olish, saqlash, tarqatish kabi konstitutsion huquq­larini amalga oshirishda sifatli aloqa tizimlaridan foydalanish imkoniyatlari mavjudligidan dalolat beradi. Shu bilan birga, davlat hokimiyati va boshqaruv organlari faoliyatida hamda iqtisodiyotning barcha sohalariga zamonaviy kommunikatsiya texnologiyalari joriy qilinishi bilan aholining turmush tarzi farovonlashayotganligini, fuqarolarga sifatli xizmatlar ko‘rsatish tubdan yaxshilanayotganligini ham e’tirof etish joiz.
Ayni paytda mamlakatimizda 1400dan ziyod ommaviy axborot vositalari faoliyat yuritmoqda. Bugun yurtimizning milliy axborot makonida gazeta, jurnal, radio va televideniye kabi an’anaviy OAV bilan bir qatorda, raqamli va mobil televideniye, internet-gazeta, internet-radio ham kun sayin mustahkam o‘rin egallamoqda. Hozirgi kunda ularning soni 330 dan oshdi. Shuningdek, 60 dan ziyod telekanal yoshlar auditoriya­sining turli-tuman axborot ehtiyojlari va qiziqishlarini qondirish uchun xizmat qilmoqda. Ushbu ommaviy axborot vositalari navqiron avlod vakillarining axborot madaniyatini va mafkuraviy immunitetini shakllantirishga hissa qo‘shmoqda. Ta’kid­lash joizki, mamlakatimizda ta’lim olish jarayonlariga ham axborot-kommunikatsiya tizimlarini joriy qilish bo‘yicha bir qator ijobiy ishlar amalga oshirildi. Xususan, ta’­lim muassasalarini kompyuter texnikalari bilan ta’minlash barobarida ta’lim berishni zamonaviy usullardan foydalanish, barcha ta’lim muassasalarida axborot-resurs mar­kazlari tashkil etilib, mazkur markazlarda internet tizimidan foydalanish imkoniyatlari yaratib berilgan.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005-yil 28-sentabrdagi «O‘zbekiston Respublikasining jamoat ta’lim axborot tarmog‘ini tashkil etish to‘g‘risida»gi PQ-191-sonli Qarori bilan o‘quv-ta’lim, ilmiy, yoshlar hamda bolalar muassasalari va tashkilotlari uchun mo‘ljallangan axborot materiallarini bir­lashtiruvchi yagona axborot-resurs maydonchaga ega bo‘lgan «ZiyoNet» jamoat axborot ta’lim tarmog‘i tashkil etildi. Bugungi kunda mazkur tarmoq yoshlar hamda ta’lim oluvchilarga axborot-kommunikatsiya xizmatlarini ko‘rsatish borasida salmoqli ishlarni amalga oshirmoqda. Biroq masalaning yana boshqa bir tarafi borki, yaratilayotgan imkoniyatlardan yosh­lar qay yo‘sinda foydalanayapti? Bu kabi imkoniyatlar ularning kamol topishiga qanday ta’sir ko‘rsatyapti? — degan og‘riqli savollar vujudga kelmoqda. Tahlillar shuni ko‘rsatmoqdaki, hozirgi kunda yoshlarning 90 foizi asosiy axborot manbai sifatida Internetga murojaat qilmoqda. Foydalanilayotgan axborot vositalarining katta qismi asosan «Twitter», «Facebook», «Odnoklassniki» kabi ijtimoiy tarmoqlar va video, audio portallarga to‘g‘ri kelsa, ma’lum bir qismigina zararli ta’sir etmaydigan, ilmiy, madaniy va ma’rifiy saytlardan iboratligini kuzatish mumkin. Ma’lumotlarga qaraganda, bugungi kunda internet tarmo­g‘ida o‘z joniga qasd qilishning oson yo‘llarini targ‘ib qiluvchi 9 ming, shahvoniy mazmundagi 4 mingdan ziyod saytlar mavjud bo‘lsa, 49 foiz kompyuter o‘yinlari zo‘ravonlik va yovuzlikni targ‘ib qiladi. Ayni vaqtda, 42 foiz bolalar va o‘smirlar on-layn tarzida tarqatiladigan pornografiya ta’siriga butunlay tobe bo‘lib qolgan. Xalqaro eks­pertlar dunyo miqyosida 38 foiz bola zo‘ravonlik ruhidagi saytlarga, 26 foizi mil­latchilik xarakteridagi veb-sahifalarga muntazam kirishini tasdiqlamoqda.
Axborot globallashuvi jarayonida milliy axborot makonini shakllantirish, himoya qilish va uni rivojlantirishning tashkiliy-huquqiy asoslarini yaratish har bir davlatning strategik manfaatlari bilan hamohang bo‘lgan ustuvor vazifalar sirasiga kiradi. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari rivojlanish sur’atining yanada oshirilishi esa axborot almashuvi sohasida cheksiz imkoniyatlar yaratadi. Bu, o‘z navbatida, dunyo mamlakatlarining ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy rivojlanishining asosiy omillaridan biriga aylangan. Bugun axborot asrida yashamoqdamiz. XX asrda insoniyat uchun yadroviy qurollar xavf solgan bo‘lsa, XXI asrga kelib, turli maqsadlarni ko‘zlab din niqobi ostida uyushtirilayotgan axborot xurujlari butun dunyoni tahlikaga solib qo‘y­moqda. Prezidentimizning «G‘oyaga qarshi g‘oya, mafkuraga qarshi mafkura, jaholatga qarshi ma’rifat bilan kurashmoq lozim», degan so‘zlaridan kelib chiqib, yosh avlod ongida «axborot immuniteti»ni shakllantirish, oqni qoradan, yaxshini yomondan ajra­tish tuyg‘ularini jo etish bugungi kunning dolzarb vazifasi hisoblanadi.
Shu o‘rinda davlatimiz rahbarining so‘zlarini ta’kidlash joiz deb hisoblayman, «Internet — bu katta bir do‘kon. Do‘konga borganda, odam xohlagan molini sotib oladi. Internetni ham shunday bir bozor, ya’ni axborot bozori, deb tushunish ke­rak». Binobarin, o‘sib kelayotgan avlodni shunday tarbiyalashimiz kerakki, ular axborot makoniga kirganda, faqat o‘zi uchun zarur va foydali narsani olsin, Internetdan foydalanish madaniyatini o‘rgansin. O‘zbekiston erishayotgan, dunyo tan ola­yotgan ulkan yutuqlarning negizida turgan asosiy omil insondir. Buyuk ma’rifatparvar Abdulla Avloniyning «Tarbiya biz uchun yo hayot yo mamot, yo najot — yo halokat, yo saodat — yo falokat masalasidir», degan so‘zlari bir asr avval millatimiz uchun qanchalik muhim va dolzarblik kasb etgan bo‘lsa, hozirgi kunda ham o‘z ahamiyatini yo‘qotgani yo‘q.
Barkamol avlodni tarbiyalashda in­ternetdan foydalanish madaniyatini shakllantirish borasida ko‘plab ishlar amalga oshi­rilgan, ayniqsa, so‘nggi yillarda bu boradagi qonun hujjatlarini takomillash­tirish masalalariga ham alohida e’tibor qaratilmoqda.