Samarqand davlat universiteti қозон миллий тадқИҚотлар технология университети

Jamlangan va taqsimlangan parametrlarli ob‟ektlar.
Ushbu 
tushunchalar statsionarlik va statsionarmaslikning fazoviy analoglari. 
Agar ob‟ektning turli nuqtalarida jarayon parametrlaridagi farq 
e‟tiborsiz qoldirib, ularning barchasi (konsentratsiya, temperatura va 
boshqalar) hajm bo„yicha to„liq tenglashtirilgan bo„lsa, u ob‟ekt 
jamlangan 
parametrli 
bo„ladi. 
Bunday 
ob‟ektni 
ifodalashda 
koordinatalar bo„yicha hosilalar bo„lmaydi (ularning barchasi nolga 
teng), bu modelni ancha soddalashtiradi. Qaysidir ma‟noda, jamlangan 
parametrlarli ob‟ektni jarayon sodir bo„ladigan nuqta sifatida ko„rish 
mumkin, chunki boshqa nuqtalarda ham xuddi shunday jarayon sodir 
bo„ladi. Bu holda jarayonni ifodalash eng sodda bo„ladi. 
Agar jarayon parametrlari bir nuqtadan boshqasiga o„tganda keskin 
o„zgarsa, bu taqsimlangan parametrlarga ega ob‟ektdir. Uning ifodasida 
hech bo„lmaganda bitta koordinata, ehtimol, har uchala koordinata 
bo„yicha ko„paytmalar paydo bo„ladi. Shuning uchun ham o‟ektlarni 
ifodalash va tahlil etish jamlangan parametrli ob‟ektlarga qaraganda 
ancha murakkab. 
Cheklangan va differensial tenglamalar.
Matematik model ham 
differensiallanish operatorlari bo„lmagan cheklangan tenglamalar, ham 
differensial tenglamalar bo„lishi mumkin. 
Cheklangan tenglamalar, masalan, parametrlari birlashtirilgan 
ob‟ektlardagi statsionar jarayonlarni ifodalashda paydo bo„ladi. Ular 
algebraik 
yoki 
transsendental 
tenglamalar 
bo„lishi mumkin. 
Transsendental tenlamalar tarkibiga noma‟lumlardan transsendental 
funksiyalar kiradi. Shunday qilib, Arrenius hadlarini o„z ichiga olgan 
tenglamalar (temperaturaning reaksiya tezligiga ta‟sirini hisobga 
oluvchi) transsendentaldir. 

---

46 
Oddiy differensial tenglamalarda faqat bitta mustaqil o„zgaruvchili 
funksiyalarni o„z ichiga oladi. Chiziqli tenglamalar (va ularning 
sistemalari) 
analitik 
tarzda 
yechilishi 
mumkin. 
Chiziqlimas 
tenglamalarni kompyuterda yechish maqsadga muvofiq. 
Xususiy 
differensial 
tenglamalar 
bir 
nechta 
mustaqil 
o„zgaruvchilar mavjud bo„lgan muammolarda paydo bo„ladi. Ularning 
yechimi ko„pincha murakkab matematik muammo bo„lib, odatda 
kompyuterdan foydalanishni talab qiladi.