Samarqand davlat universiteti isoqjon negmatov ijtimoiy ishning etik

39-
moddasi
da esa
 
“Ishtirokchi-davlatlar beparvolik, ishlatish yoki suiiste’molliklar, 
qiynashning har qanday ko‘rinishlari yoki shafqatsizlik, noinsoniy yoxud qadr-
qimmatni oyoqosti qiladigan boshqa har qanday muomala, jazolash yoki qurolli 
mojarolar qurboni bo‘lgan bolaning jismoniy va ruhiy tiklanishi hamda ijtimoiy 
jihatdan o‘zini o‘nglab olishiga ko‘maklashish uchun barcha zarur chora-
tadbirlarni ko‘radilar. Bunday tiklanish va o‘zini o‘nglab olish bolaning sog‘ligi, 
o‘zini o‘zi hurmatlashi va qadr-qimmatini ta’minlaydigan sharoitlarda amalga 
oshirilishi lozim”ligi ko‘rsatilgan. 
Bolalarning huquq va qonuniy manfaatlarini himoya qilish sohasidagi milliy 
qonunchiligimizning asoslari quyidagi o‘ziga xos xususiyatlarga egaligi bilan 
ajralib turadi
444
: 
birinchidan, ushbu qonunchilik asoslari bolalarni himoya qilish sohasidagi 
xalqaro huquqning umume’tirof etilgan normalari va prinsiplariga to‘la mos keladi. 
Bunda Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi va Bola huquqlari to‘g‘risidagi 
Konvensiyada
445
belgilab berilgan qoidalarning milliy qonunchiligimizda to‘la o‘z 
aksini topganligini e’tirof etish o‘rinlidir; 
ikkinchidan, O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida belgilab 
berilgan insonning asosiy huquq va erkinliklari (siyosiy huquq va erkinliklardan 
tashqari) to‘laligicha bolalarga ham tegishli bo‘ladi; 
uchinchidan, ushbu sohadagi munosabatlarni tartibga solish jarayonida 
davlat ota-onasining qaramog‘idan mahrum bo‘lgan, shuningdek, yetim 
443
 http://new.prokuratura.uz/uz/region/minors_regulations/konventsiya_o_pravakh_rebenka/ 
444
 http://buxoro.adliy.uz/main/uz/publikatsii/detail.php?ID=28504 
445
 Бола ҳуқуқлари тўғрисидаги Конвенция. БМТ Бош ассамблеясининг 1989 йил 20 ноябрдаги 44/25-Қарори 
билан қабул қилинган. 

---

374 
bolalarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini ishonchli himoya qilishning 
kafolati sifatida namoyon bo‘ladi; 
to‘rtinchidan, davlat bolalarning huquq va qonuniy manfaatlarini himoya 
qilish sohasida faoliyat yuritadigan nodavlat notijorat tashkilotlarining faoliyatini 
doimiy ravishda rag‘batlantirib boradi, ularning faoliyatiga ko‘maklashadi va har 
tomonlama qo‘llab-quvvatlaydi. 
Bolalarning huquq va qonuniy manfaatlarini himoya qilish sohasidagi qonun 
hujjatlarida bola huquqlarining qonuniy kafolatlari alohida belgilab qo‘yilganligi 
e’tiborga molik. Unga ko‘ra, har bir bolaga inson huquqlari va erkinliklari tegishli 
bo‘ladi hamda davlat tomonidan kafolatlanadi. Xususan, bunday huquq va 
erkinliklar sifatida quyidagilar nazarda tutiladi: 
har bir bolaga yashash huquqi kafolatlanadi. Bunda yashash huquqi har bir 
bolaning uzviy huquqi hisoblanib, bola hayotiga suiqasd qilish eng og‘ir jinoyatdir; 
har bir bola sog‘ligini saqlash huquqiga ega. Davlat sog‘lom bola tug‘ilishini 
ta’minlash uchun onaga uning sog‘ligini saqlash sharoitlarini yaratadi hamda 
bolalarga qonun hujjatlariga muvofiq hajmda bepul tibbiy yordamni kafolatlaydi. 
Bolaning sog‘ligini saqlash huquqi davlat tomonidan malakali tibbiy xizmat 
ko‘rsatilishini tashkil qilish, bolaning, uning ota-onasining salomatligini nazorat 
qilish va bolalar kasalliklari profilaktikasini olib borish, bolalar va o‘smirlarni 
davolash-profilaktika muassasalarida dispanser kuzatuvini olib borish hamda 
davolash kabi yo‘llar bilan ta’minlanadi
446
; 
Har bir bola bilim olish huquqiga ega. Davlat bolaning bepul majburiy 
umumiy o‘rta ta’lim, shuningdek, o‘rta maxsus kasb-hunar ta’limi olishini 
kafolatlaydi. 
Bundan tashqari, “Bola huquqlarining kafolatlari to‘g‘risida”gi Qonunga 
muvofiq bola huquqlarining quyidagi kafolatlari mustahkamlab qo‘yilgan: 
bolaning individuallikka va uni saqlab qolishga bo‘lgan huquqi kafolatlari. 
Unga ko‘ra, har bir bola tug‘ilgan paytdan e’tiboran familiya, ism, ota ismini olish, 
millati va fuqaroligiga ega bo‘lish huquqiga, shuningdek, ularni saqlab qolish 
huquqiga ega; 
bolaning erkinlik va shaxsiy daxlsizlik huquqi kafolatlari. Unga ko‘ra, har 
bir bola erkinlik, shaxsiy daxlsizlik, turar joyi daxlsizligi va xat-xabarlarini sir 
tutish huquqiga ega. Har bir bola o‘z sha’ni va qadr-qimmatiga qilingan 
tajovuzlardan, shaxsiy hayotiga g‘ayriqonuniy aralashuvlardan himoyalanish 
huquqiga ega) Bola qonunga asoslanmagan holda ushlab turilishi, hibsga olinishi, 
qamoqqa olinishi mumkin emas. Davlat bolaning shaxsi, turar joyi daxlsizligini, 
xat-xabarlari sir tutilishini ta’minlaydi hamda bolani ekspluatatsiyaning barcha 
shakllaridan, shu jumladan, jismoniy, ruhiy va jinsiy zo‘ravonlikdan, qiynoqqa 
solishlardan yoki shafqatsiz, qo‘pol yoxud inson qadr-qimmatini kamsituvchi 
boshqa shakldagi muomaladan, jinoiy faoliyatga, fohishalik bilan shug‘ullanishga 
jalb etilishdan himoya qilishni amalga oshiradi;