Samarqand davlat universiteti I. T. Ergashev, D. S. Normurodov, B. M. Eshonqulov sabzavot ekinlari seleksiyasi

Bir martalik yakka tanlash.
Bu oʻzidan changlanuvchi oʻsimliklarda 
oʻtkaziladi. Oʻsimlik urugʻlari alohida–alohida saqlab keyingi yil seleksion 
pitomnikka ( SP ) ekiladi. Bu yerda ham tanlash yakka-yakka oʻtkazilib, talabga 
javob beradigan oʻsimliklar tanlab olinadi va urugʻi alohida-alohida saqlanib 
ikkinchi yili seleksion pitomnikka ekiladi. Talabga javob beradigan oʻsimliklar 
uchinchi yili nazorat pitomnikka beriladi. Nazorat pitomnikdan keyin KNS, DNS 
va DNS oʻtkaziladi.
Yakka tanlash quyidagi afzalliklarga ega: 
1. Tanlab olingan oʻsimliklar bir-biri bilan birlashtirilmasdan bir necha 
boʻgʻinlar davomida alohida-alohida genotip boʻyicha oʻrganiladi. 
2. Keraksiz belgi va xususiyatli oʻsimliklarga qilinadigan mehnat va mablagʻ 
harajatlarni tejash imkoniyati tugʻiladi. 
3. Yakka tanlashda olingan oʻsimliklar bir necha yillar alohida-alohida 
oʻrganilganligi sababli ulardagi qimmatli belgi va xususiyatlar kuchayib 
mustahkamlanib boradi. 
Tanlash seleksiyaning asosiy usullaridan biri hisoblanadi. U genetik usullar 
bilan birgalikda tegishli belgi va
 
xususiyatlarga ega boʻlgan navlar yaratishga 
imkon beradi. Amaliy seleksiyada tanlashning ikki usuli – ommaviy va yakka 
tanlash qoʻllaniladi. Bularning har biri ekin xiliga, oʻsimliklarning gullash 
biologiyasiga, seleksiya oldida turgan vazifalarga, shuningdek seleksionerning 
ijodiy mahoratiga qarab bir necha koʻrinishlarda olib boriladi. 
Yakka tanlash bilan ish olib borilganda tanlab olingan har bir oʻsimlikning 
nasli bir necha avlod davomida alohida koʻpaytiriladi va belgi hamda 
xususiyatlarni oʻtkazish qobiliyatini baholash imkoniyati yaratiladi. Yakka 
tanlashda populyatsiya sun‟iy ravishda oila va tizmalarga ajratib yuboriladi. 
Oʻzidan changlanuvchi oʻsimliklar bilan ish olib borilganda yakka 
tanlashning bir martalik usulidan foydalaniladi. Tanlash oʻtkazish uchun 

---

24 
boshlangʻich material sifatida tabiiy populyatsiyalar, duragay va mutant 
populyatsiyalar olinadi. Tabiiy populyatsiya yoki navlardan tanlab olingan bitta 
urugʻlik oʻsimlikning naslini oila, mutant populyatsiyalardan tanlab olingan 
oʻsimlikning naslini esa mutantli tizma deb ataladi. 
Oʻzidan changlanuvchi oʻsimliklarda bir martalik yakka tanlash oʻtkazish 
quyidagicha olib boriladi: birinchi yil boshlangʻich populyatsiyadan eng yaxshi 
oʻsimliklar tanlab olinadi. Laboratoriyada har bir oʻsimlik qimmatli xoʻjalik va 
biologik belgilari boʻyicha baholanadi va talabga javob bermaganlari tashlab 
yuboriladi. Qoldirilgan oʻsimliklarning urugʻi keyingi yili seleksiya koʻchatzoriga 
alohida ekiladi. Bu yerda talabga javob bermaydigan oilalar yaroqsizga chiqariladi, 
yaxshilarining avlodi qoldiriladi. 

---

25 
Eng yaxshi avlodlarni 
ekish. Brak qilish 
Boshlangʻich material 
pitomnigi 






















Elita oʻsimliklarni 
tanlash 
1-yil Elita oʻsimlik 
avlodlarini seleksion 
pitomnigi ekish,
yomonlarini
brak qilish 
2-yil KP Eng yaxshi 
avlodlarni seleksion 
pitomnigi ekish,
yomonlarini brak qilish 
KN DN KP DN DN
DN KN DK ZN DN KN