Samarqand davlat universiteti fizika fakulteti optika kafedrasi

1- rasm

Yorug‘lik kuchining birligi qilib 1 kandela (kd) qabul qilingan. Platinaning qotish temperaturasida (2046,6⁰K) maxsus nurlatgichning 1/60 sm² yuzadan normal holda chiqayotgan yorug‘lik kuchining 1/60 bo‘lagi 1 kandela deyiladi. Ilgari yorug‘lik kuchining birligi xalqaro birliklar sistemasida sham edi.

1 sham = 1,005 kd.
Endi lyumenga yangicha ta’rif bersak bo‘ladi. Yorug‘lik kuchi 1 sham yoki 1 kandela bo‘lgan nuqtaviy manbaning 1 steradian burchak ichida tarqalayotgan yorug‘lik oqimini 1 lyumen deb ataladi. (4) formulaga asosan
(6)
desak, F = 1 lm, I = 1 sham = 1 kd, = 1 str bo‘lsa,
1 lm = 1 kd. 1 str.
3. Yoritilganlik yuzaga tushayotgan yorug‘lik oqimining shu yuza kattaligiga nisbatiga teng bo‘gan kattalik bilan o‘lchanadi, ya’ni
(7)
bu yerda E – yoritilganlik, S – yoritilgan yuza kattaligi. Bu yerda F = 1 lm, S = 1 m² desak,
E =1 lm/ 1 m² = 1 lyuks
Bundan ko‘rinadiki, yoritilganlik birligi 1 lyuksdir. 1 m² yuzaga 1 lm yorug‘lik oqimining tekis taqsimlanishidan hosil bo‘lgan yoritilganlik 1 lyuks deyiladi.
(4) formulani (7) ga qo‘ysak,
(8) hosil bo’ladi.


2-rasm
2-rasmga asosan fazoviy burchak bilan yoritilayotgan yuza orasidagi bog‘lanishni topish mumkin. Ma’lumki nur yoritilayotgan yuzaga tik tushayotgan bo‘lsa,
(9)
agar nur yuzaga ma’lum  burchak bilan tushayotgan bo‘lsa,
(10)
formula bilan topiladi. Geometriyadan ma’lumki,
(11)
bo‘lsa, fazoviy burchak 1 str bo‘ladi. (10) ni (8) ga qo‘ysak,
(12)
(12) formula yoritilganlikning manba yorug‘lik kuchi I, yoritiladigan yuzagacha bo‘lgan masofa r va yorug‘likning tushish burchagi ga bog‘liq bo‘lgan formulasidir.
4. Yorug‘lik manbalari ko‘pincha nuqtaviy bo‘la olmaydi. Nuqtaviy yorug‘lik manbai deb, o‘lchamlari kuzatish masofasiga nisbatan hisobga olmaslik darajasida kichik bo‘lgan manbalarga aytiladi. Tajribada ishlatiladigan manbalar o‘lchami katta bo‘lganda, ularning yorug‘lik chiqaruvchi sirtlari ham ma’lim yorug‘lik kattaliklari bilan baholanishi kerak. Shu maqsadda ravshanlik va yorituvchanlik degan kattaliklar kiritiladi.
Nurlanuvchi yuzadan tik chiqayotgan yorug‘lik kuchining shu yuza kattaligiga nisbati bilan o‘lchanadigan kattallikka ravshanlik deb ataladi:
(13)
bu yerda B – ravshanlik, I – yorug‘lik kuchi, S – nurlanuvchi yuza kattaligi. Albatta, ravshanlik ham nurning chiqish burchagiga, fazoviy burchakka bog‘liq, bu bog‘liqlikni adabiyotlardan topish qiyin emas. Ravshanlik birligi qilib 1 nit qabul qilingan. 1 m² yuzasidan 1 sham (1 kd) yorug‘lik kuchi beradigan nurlanuvchi sirt ravshanligi 1 nit deyiladi; ya’ni