Samarqand davlat universiteti fizika fakulteti astronomiya yo

Tranzit usul:Faras qilaylik vaqtning qandaydir momentida sayyora biz bilan yulduz oraligʻidan oʻtsin. Xuddi Venera yoki Merkuriy sayyoralari Quyosh diskidan oʻtishini har holda juda koʻp kuzatamiz, Bunda qanday hodisa roʻy beradi Biz hech qanday sayyorani ham yulduzdagi qora dogʻni ham koʻrmaymiz, lekin yulduzning yarqirashi ancha kamayganini koʻramiz. Yulduzlarning diski yorqin sayyora esa qorongʻuroq boʻladi faras qilaylik biz yulduzni kuzatayapmiz va uning yorqinligini aniq oʻlchaymiz. Biz yulduzning yorqinligini ham hech qanday qisimlarini koʻrmaymiz lekin yorqikligini yuqori aniqlikda oʻlchab, yorqinlikning qisman kamayganligini koʻramiz. Haqiqatdan ham kamayishi juda kam, u oʻndan bir yoki bir necha oʻndan bir ulushga teng boʻlishi mumkin. Agar bu jarayon davriy ravishta boʻlsa, buning yagona sababi sayyoralarning yulduz diskidan oʻtishidir. Bunday sayyoralar “ Tranzit sayyoralar” deyiladi. Bu jarayonning oʻzi esa tranzit deb ataladi va ekzosayyoralarni kashf qilishni eng qulay usulidir. Bu usulning murakkabligi shundaki yulduzlarni yorqinligini juda uzoq va aniq oʻlchash zarur. Bunda yerdan turib oʻlchanganda bizga atmosfera xalaqit beradi. Shuning uchun ham bunday kuzatishlarni kosmosdan turib olib boriladi. Koinotga chiqarilgan teleskop katta boʻlishi shart emas. Lekin bu yerda teleskopning oʻlchash aniqligi yuqori boʻlishi kerak va shunday ham boʻladi. Chunki unga atmosfera halaqit bermaydi. Aynan shunday usul bilan Kepler yoʻldoshini, mingga yaqin ekzosayyoralarni kashf etdi.
2.5 Sayyoralar nimalardan tashkil topgan

Sayyoralarniyulduzhalqalariboʻylabkoʻchishigaqarabulartoʻgʻrisidanimadeyishmumkin? Shu va shunga oʻxshash savollarga javob topish uchun yana S. Popovning kuzatishlariga murojat qilamiz.

Qachonlardir insonlar sayyoralarni kashf qilishni orzu qilishgan. Ular unda umuman bizning quyosh sistemasidagi sayyoralardan tubdan farq qiladigan sayyorani topishni orzu qilishgan. Bizga ma’lumki quyosh sistemasida uch tipdagi sayyoralar bor. Bular kichik temir tosh sayyoralardir: Merkuriy, Venira, Yer va Mars; toʻrtta katta sayyoralar gaz gigantlar, bular Yupetir va Saturn, muz gigantlar – Uran va Neptun. Quyosh sistemasida uchramaydigan ekzosayyoralar oʻlchami yerdan katta boʻlgan ekzosayyoralarda juda koʻp uchraydi. Yerdan katta sayyoralar qatoriga juda koʻp sondagi katta guruh sayyoralar kiradi. Bu sayyoralarning massasi taxminan Yer massasi bilan Neptun massasi oraligʻida joylashgan. Bu yerda ekzosayyoralarning kashf qilishning ikkita muhim usuli bor. Birinchi usul bilan ularning massasini, ikkinchi usul bu ekzosayyoralarni radiuslarini aniqlashadi. Shuning uchun ham ekzosayyoralarning ayrim hollarda massa orqali ayrim hollarda radiusi orqali oʻlchashadi.[8]