Samarqand davlat universiteti filologiya fakulteti mumtoz adabiyot tarixi kafedrasi



Download 2,21 Mb.
bet16/121
Sana30.03.2022
Hajmi2,21 Mb.
#519481
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   121
Bog'liq
O'AT majmua 2021-2022 (4)(1)

Xat yozarda chun zaruratdur qalambirla midod.
(G‘aroyib us-sig‘ar, 120-g‘azal)
Kema og‘zi demakim, ishqingda ko‘ksum chokidur,
Bahr mavji yo ‘qki, ashkim saylining ko ‘lokidur.
Suda ermas mehr aksi, balki daryo jonig ‘a Solg ‘an o ‘tlar xasta jonim ohi otashnokidur.
Xas emas girdob arokim boshinga evrulgali Su uza sargashta oshiq jismining xoshokidur.
Vahki, ul kishtida daryokush, manga xudyo ‘q hayot El degandinkim, falonning kofiri bebokidur.
Ul boUg‘ tutqanda solib shastu aning rashkidin, Sudin ayrilg‘an balig‘ yanglig‘ ko ‘ngul topokidur.
Ko ‘rma faqr ahli sirishki bahrida har yon hubob Kim, fano kavkablari, balkim balo aflokidur.
Ey Navoiy, kema tiyri ko‘ksum ichra hajr o ‘qi,
Kema og ‘zi go ‘yiyo ishqida ko ‘ksum chokidur.
QOFIYa (ar.) - misra oxiridagi so‘zlarning ohangdoshligi. Misralar oxiridagi qo‘shimcha, so‘z va so‘z qo‘shilmalarining o‘zaro ohangdosh bo‘lib kelishi. Qofiya lirik asarning musiqiyligi, ohangdorligi va ta’sirchanligini kuchaytiradi, uning yod olinishini osonlashtiradi.
Qofiya mumtoz she’rshunoslikda vazn kabi she’riy ritmni vujudga keltiruvchi asosiy unsur bo‘lib, uning bayt so‘ngida qo‘llanilishi zaruriy talablardan biri bo‘lgan. Shoirning badiiy mahorati she’rda qo‘llanilgan qofiyaning g‘oyalar mohiyati, timsollar olamini ochishdagi ahamiyati, qofiya uchun tanlangan so‘zlarning ma’noviy ko‘lami va ohangdorligi bilan ham belgilangan. Sharq musulmon adabiyotshunosligida qofiya haqidagi nazariy qarashlar maxsus fan - ilmi qofiyada o‘z ifodasini topgan.
Qofiyaning tarkibiy qismini 9 ta asosiy va 6 ta qo‘shimcha harflar tashkil qiladi. Qofiyaning zarur shartlaridan biri unda albatta raviy harfining bo‘lishidir.
Q. harflaridan qolganlarining joylashish tartibi raviy harfiga bog‘liq bo‘lib, undan oldin qayd, ridf, ta’sis va daxl harflari, undan keyin esa vasl, xuruj, mazid va noira harflari kelishi mumkin. Shuningdek, Q.ning tarkibiy qismiga kiradigan Q.harflari ham mavjud bo‘lib, ular qisqa unli tovushni ifodalovchi harflar: “a”, “i” va “u” yordamida vujudga keladi. Ushbu qofiya harflarining soni oltita: ras, ishbo‘, hazv, tavjih, majro, nafoz. Ular qofiyaning qo‘shimcha tarkibiy qismi bo‘lib, Q.da uchrashi ham, uchramasligi ham mumkin.
Q. raviy harfi bilan tugallansa, muqayyad Q. deb, raviydan keyin ham davom etsa, mutlaq Q. deb ataladi. Ushbu Q.lar tuzilishiga ko‘ra yana to‘rtta katta guruhga ajratiladi:

  1. Mujarrad Q. (q.)

  2. Murdaf (ridfli) Q. (q)

  3. Muqayyad (qaydli) Q. (q)

  4. Muassas (ta’sisli) Q. (q)

Ushbu Q.guruhlari yana o‘z ichida bir qancha turlarga ajratiladi. Q.turlari yuqorida sanalgan Q.harflarining ishtiroki orqali belgilanadi. Shu ma’noda nazariy jihatdan Q.ning 55 ga yaqin turini keltirib chiqarish mumkin. Turkiy she’riyatda Q.ning 25 turi keng qo‘llanilgan bo‘lib, shulardan 23 tasi Alisher Navoiyning “Xazoyin ul maoniy” kulliyotida istifoda etilgan (M.Akbarova).
QOFIYA UNSURLARI - qofiyadosh so‘zlarda ohangdorlikni vujudga keltiruvchi asosiy harf va belgilar. Ular yozuvda ifodalanishiga ko‘ra ikki turga bo‘linadi: 1) qofiya harflari va 2) qofiya harakatlari. Qofiya harflari mumtoz poetikaga doir manbalarda “hurufi qofiya” nomi bilan keladi. Ular qofiyaning qaysi qismida qo‘llanilishiga qarab ikki guruhga ajratiladi: a) o‘zak tarkibida keladigan harflar. Ularning soni 5 ta bo‘lib, quyidagilardir:

Download 2,21 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   121




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish