Samarqand davlat universiteti filologiya fakulteti amaliy tilshunoslik, O

Tilshunoslik va amaliy tilshunoslik o'rtasidagi farq nima? 
Tilshunoslik bu tilni va uning tuzilishini ilmiy o'rganishdir. Uning tarkibida 
sotsiolingvistik, psixolingvistik, hisoblash tilshunosligi, dialektologiya, qiyosiy 
tilshunoslik va tizimli tilshunoslik kabi ko'plab sohalar mavjud. Amaliy tilshunoslik 
ham tilshunoslikning bir sohasi bo'lib, tilni hayotiy vaziyatlarga ta'sir qilganligi 
sababli o'rganadi.Tilshunoslik - bu umumiy yoki muayyan tillardagi tilning tuzilishi 

---

va rivojlanishini ilmiy o'rganish. Bundan farqli o'laroq, amaliy tilshunoslik 
tilshunoslikning tilshunoslikning amaliy qo'llanmalariga yo'naltirilgan tarmog'idir. 
Demak, bu tilshunoslik va amaliy tilshunoslikning asosiy farqidir. Muhimi, tarixiy 
tilshunoslik va qiyosiy tilshunoslik kabi tilshunoslikning ayrim sohalarida tilning 
nazariy jihatlari ko'proq e'tiborga olinsa, amaliy tilshunoslik tilshunoslikning amaliy 
qo'llanilishi bilan bog'liq. Bundan tashqari, tilshunoslik asosan tilni va uning 
tuzilishini ilmiy o'rganishga qaratilgan bo'lib, amaliy tilshunoslik til bilan bog'liq 
muammolarni aniqlash, tadqiq qilish va echimlarni taklif qilishi mumkin. Shuning 
uchun biz buni tilshunoslik va amaliy tilshunoslikning funktsiyalari nuqtai nazaridan 
farqi deb hisoblashimiz mumkin. 
Tilshunoslik bu tilni, uning tuzilishini va rivojlanishini ilmiy o'rganish bo'lib, 
fonologiya, semantika, morfologiya va pragmatika kabi sohalarni qamrab oladi. U 
shuningdek turli sohalarni o'z ichiga oladi va amaliy tilshunoslik ana shunday 
yo'nalishlardan biridir. Tilshunoslik va amaliy tilshunoslikning asosiy farqi 
shundaki, umuman olganda yoki muayyan tillardagi tilning tuzilishi va rivojlanishini 
ilmiy o'rganish, ikkinchisi tilshunoslikning tilshunoslikning amaliy qo'llanmalariga 
yo'naltirilganligi hisoblanadi. 
Odatda lingvistik tadqiq metodlari tilshunoslikning barcha bo’limlari uchun 
umumiydir, ya`ni ayni bir usul bilan tilning fonetik qurilishi ham, leksik, morfologik 
v. b. tomonlari ham tadqiq qilinadi. Chunonchi, tarixiy tilshunoslikda tarixiy 
fonetika, tarixiy fonologiya, tarixiy morfemika, tarixiy sintaksis, tarixiy stilistika v. 
b. bo’limlar mavjud. Shu bilan birga tilning ayrim sath birlik (bo’lim, soha) larini 
o’rganishga ixtisoslashgan tadqiq usullari ham bor. Chunonchi, eksperimental 
fonetika, semantik sintaksis, lingvistik semantika. Tilshunoslikda lingvistik tadqiq 
metodi juda ko’pdir. Tom ma`noda tilshunoslik tarixi - bu tilni tadqiq etish 
usullarining bosqichma-bosqich almashinib, yangilanib borishi, bir-birini to’ldirib, 
til mohiyatiga chuqurlasha borish tarixidir; tilshunoslik tarixiga bag„ishlangan har 
qanday tadqiq va qo’llanma ayni zamonda tilning tadqiq metodlari masalalarini ham 
o’z ichiga oladi. 

---

Til - juda serqirra, ko’p tomonli hodisa. Uning har bir qirrasi, tomoni alohida 
bir metod bilan tadqiq etiladi, o’rganiladi. Shunga ko’ra tilshunoslikda tilning 
taraqqiyot va o’zgarishlarini o’rganadigan tarixiy lingvistik metodlar (diaxronik 
lingvistik metodlar), uning nisbatan turg„un, barqaror (sinxoronik) holatini 
tasvirlovchi sinxronik tavsif metodlari, turli tillar orasidagi o’xshashlik va farqlarni 
o’rganuvchi qiyosiy (tipologik) tadqiq metodlari, tillar orasida qarindoshlik (bir 
tildan bir necha tillarning keib chiqishi) masalalari va tomonlarini o’rganuvchi 
genealogik lingvistik tadqiq metodi, ikki va undan ortiq tillarning qorishuvi 
natijasida yangi bir tilning paydo bo’lishini o’rganuvchi lingvistik chatishuv 
(interferensiya) metodlari, til hodisalari va birliklarining xilma-xil tajriba-sinov 
uskunalari vositasida tadqiq qiluvga moslashtirilgan eksperimental lingvistik tadqiq 
metodlar kabi o’nlab tadqiq usullari va shularga muvofiq ravishda tilshunoslik 
yo’nalishlari – tarixiy tilshunoslik, tavsifiy tilshunuslik, qiyosiy tilshunoslik, 
ekspeimental tilshunoslik, tipologik tilshunoslik v.h. yonma-yon yashab, bir-birini 
to’ldirib kelmoqda.