va rivojlanishini ilmiy o'rganish. Bundan farqli o'laroq, amaliy tilshunoslik
tilshunoslikning tilshunoslikning amaliy qo'llanmalariga yo'naltirilgan tarmog'idir.
Demak, bu tilshunoslik va amaliy tilshunoslikning asosiy farqidir. Muhimi, tarixiy
tilshunoslik va qiyosiy tilshunoslik kabi tilshunoslikning ayrim sohalarida tilning
nazariy jihatlari ko'proq e'tiborga olinsa, amaliy tilshunoslik tilshunoslikning amaliy
qo'llanilishi bilan bog'liq.
Bundan tashqari, tilshunoslik asosan tilni va uning
tuzilishini ilmiy o'rganishga qaratilgan bo'lib, amaliy tilshunoslik til bilan bog'liq
muammolarni aniqlash, tadqiq qilish va echimlarni taklif qilishi mumkin. Shuning
uchun biz buni tilshunoslik va amaliy tilshunoslikning funktsiyalari nuqtai nazaridan
farqi deb hisoblashimiz mumkin.
Tilshunoslik bu tilni, uning tuzilishini va rivojlanishini ilmiy o'rganish bo'lib,
fonologiya, semantika, morfologiya va pragmatika kabi sohalarni qamrab oladi. U
shuningdek turli sohalarni o'z ichiga oladi va amaliy tilshunoslik ana shunday
yo'nalishlardan biridir. Tilshunoslik va amaliy tilshunoslikning asosiy farqi
shundaki, umuman olganda yoki muayyan tillardagi tilning tuzilishi va rivojlanishini
ilmiy o'rganish, ikkinchisi tilshunoslikning tilshunoslikning amaliy qo'llanmalariga
yo'naltirilganligi hisoblanadi.
Odatda lingvistik tadqiq metodlari tilshunoslikning barcha bo’limlari
uchun
umumiydir, ya`ni ayni bir usul bilan tilning fonetik qurilishi ham, leksik, morfologik
v. b. tomonlari ham tadqiq qilinadi. Chunonchi, tarixiy tilshunoslikda tarixiy
fonetika, tarixiy fonologiya, tarixiy morfemika, tarixiy sintaksis, tarixiy stilistika v.
b. bo’limlar mavjud. Shu bilan birga tilning ayrim sath birlik (bo’lim, soha) larini
o’rganishga ixtisoslashgan tadqiq usullari ham bor. Chunonchi,
eksperimental
fonetika, semantik sintaksis, lingvistik semantika. Tilshunoslikda lingvistik tadqiq
metodi juda ko’pdir. Tom ma`noda tilshunoslik tarixi - bu tilni tadqiq etish
usullarining bosqichma-bosqich almashinib, yangilanib borishi, bir-birini to’ldirib,
til mohiyatiga chuqurlasha borish tarixidir; tilshunoslik tarixiga bag„ishlangan har
qanday tadqiq va qo’llanma ayni zamonda tilning tadqiq metodlari masalalarini ham
o’z ichiga oladi.
Til - juda serqirra, ko’p tomonli hodisa. Uning har bir qirrasi, tomoni alohida
bir metod bilan tadqiq etiladi, o’rganiladi. Shunga ko’ra
tilshunoslikda tilning
taraqqiyot va o’zgarishlarini o’rganadigan tarixiy lingvistik metodlar (diaxronik
lingvistik metodlar), uning nisbatan turg„un, barqaror (sinxoronik) holatini
tasvirlovchi sinxronik tavsif metodlari, turli tillar orasidagi o’xshashlik va farqlarni
o’rganuvchi qiyosiy (tipologik) tadqiq metodlari, tillar orasida qarindoshlik (bir
tildan bir necha tillarning keib chiqishi) masalalari va tomonlarini o’rganuvchi
genealogik lingvistik tadqiq metodi, ikki va undan
ortiq tillarning qorishuvi
natijasida yangi bir tilning paydo bo’lishini o’rganuvchi lingvistik chatishuv
(interferensiya) metodlari, til hodisalari va birliklarining xilma-xil tajriba-sinov
uskunalari vositasida tadqiq qiluvga moslashtirilgan eksperimental lingvistik tadqiq
metodlar kabi o’nlab tadqiq usullari va shularga muvofiq
ravishda tilshunoslik
yo’nalishlari – tarixiy tilshunoslik, tavsifiy tilshunuslik, qiyosiy tilshunoslik,
ekspeimental tilshunoslik, tipologik tilshunoslik v.h.
yonma-yon yashab, bir-birini
to’ldirib kelmoqda.
Do'stlaringiz bilan baham: