Samarqand davlat universiteti fakultet: Pedagogika fakulteti Yo’nalish

Tug’ilganida 

140 marta 

2-3 oylik 

127 marta 

1-2yosh 

120  marta 

2-4 yosh 

115 marta 

5 - yosh 

100 marta 

7-10 yosh 

85-75 marta 

14 yoshdan keyin 

70-72 marta 

 

 

 

Yurakning joylashishi 

va tuzilishi. 

I- yurakning ko'krak 

qafasidajoyJashishi; 

II- yurakning tashqi 

ko'rinishi va tojsimon 

arteriyalari; III- 

yurakning ichki 

tuzilishi. 

1- o'ng bo'lmacha; 2- 

o'ng qorincha; 3- chap 

bo'lmacha; 4- chap 

qorincha; 5-6- 

yuqorigi va pastki 

kovak venalar; 7- 

yurakning tojsimon 

venasi quyiladigan 

joy; 8- o'pka 

arteriyasi; 9- o'pka 

venalari; 10- aorta; 

11- perikard 

qavati; 12- epikard; 

13- muskul qavat; 14- 

endokard qavat

.

 

---

 

 

Yurak-qon tomir tizimi 

nasos singari ishlab, qonni to‘qima 

va a‘zolarga yetkazish vazifasini bajaradi. Qon o‘zining turli xil 

vazifalarini u faqat harakat qilib turgandagina bajaradi. Yurak-qon 

tomir sistemasi tarkibiga yurak, qon tomirlar hamda limfa tomirlari 

kiradi. 

• Yurak – qonni to‘qima va a‘zolarga haydab beruvchi a‘zo. 

• Arteriyalar yurakdan qonni boshqa qon tomirlarga o‘tkazuvchi, 

tarmoqlangan sari kichrayib boruvchi qon tomirlar guruhidir. Unda 

asosan, kislorodga to‘yingan qon oqadi(o‘pka arteriyalari bundan 

mustasno). 

• Kapillyarlar – mayda qon-tomirchalar bo‘lib, to‘qima va qon o‘rtasida 

kislorod, karbonat angidrid va oziq-moddalar almashinuvi amalga 

oshiriladi. 

• Venalar – kapillyarlardan hosil bo‘ladigan, borgan sari qo‘shilib 

yiriklashib boruvchi, qonni yurakka olib keluvchi qon tomirlar guruhi. 

• Limfa tomirlari – limfa kapillyarlaridan boshlanib, to‘qima suyuqligini 

qonga qaytarish vazifasini bajaradi. Limfa kapillyarlari qo‘shilib, 

yirikroq tomirlarni hosil qiladi, yirik limfa tomirlari esa venaga  

quyiladi. 

 

---

 

 

 

 

Katta va kichik qon aylanish doiralari. 

Insonlarda qon aylanish katta va kichik qon aylanish doiralaridan 

iboratdir. 

Katta qon aylanish doirasi yurakning chap qorinchasidan boshlanib, 

o`pkadan boshqa hamma organlarda kapilyar qon tomirlari orqali 

tarqaladi. To`qima va hujayralarda kislorod berilib, karbonat angidrid 

qabul qilingandan keyin qon vena tomirlariga o`tadi. Keng qon pastki 

va ustki kovak venalar orqali o`ng yurak bo`lmasiga qo`yiladi. 

Kichik qon aylanish doirasi o`ng yurak qorinchasidan boshlanib o`pka 

arteriyalari orqali o`pka kapillyarlariga boradi. U yerda karbonat 

angidriddan tozalanib, kislorodga boyigan qon arteriya qoniga aylanadi 

va maxsus yo`llar bilan chap yurak bo`lmasiga qo`yiladi. 

 

---

 

 

 

Yosh bola organizmida qon aylanish 

Bola tug`ilishi bilan uning qon aylanish sistemasida bir qator chuqur 

o`zgarishlar bo`ladi. Nafas olish bilan o`pkada qon oqishiga nisbatan 

bo`ladigan qarshilik keskin kamayadi, o`pka tomirlari qon bilan to`ladi 

va natijada o`pka arteriyasidagi bosim aortaga nisbatan kamayib 

ketadi. Natijada o`pka arteriyasidan qon aortaga o`tmay qoladi. Chap 

bo`lmacha o`pkada tozalangan qon ko`plab tushganligi uchun ham unda 

bosim ancha oshib ketadi. Oqibatda chap va o`ng bo`lmalar orasidagi 

klapan doimiy yopiq bo`lib qoladi. Shunday qilib yurakning chap va 

o`ng qismi tamomila ajralib, katta va kichik qon aylanish doiralari 

mustaqil bo`lib oladi. 

Bola tug`ilgandan keyin ham uning yuragida katta o`zgarishlar bo`lib 

turadi. Chunonchi, bola tug`ilganida chap va o`ng yurak 

qorinchalarining og`irligi birday bo`lsa, bir necha vaqt o`tishi bilan chap 

qorincha og`irligi keskin oshib ketadi. Shu narsa diqqatga sazavorki, 

odam yuragi hayotining oxirigacha o`zgarib turadi. Yosh bola, katta 

odamlar, va keksalarning yuragi bir-biridan gistomorfologik, fiziologik 

va funktsional jihatdan keskin farq qilib turadi.Yurak 

gistomorfologiyasini quyidagicha harakterlash mumkin: 

Yosh bola yuragidagi muskul tolalari va boshqa tarkibiy qisimlar 

dastlabki yetilish davrida bo`ladi. Miokardning qo`shimcha to`qimasi 

hali to`liq shakillangan bo`lmaydi. 

Ko`plab qon tomirlari miokard hissasiga to`g`ri keladi. Mayda arteriya 

va arteriollalar nisbatan katta kalibrga ega bo`ladi 

 

 

---

 

 

 

XULOSA 

Har bir organizmning normal hayot kechirishi uchun unda 

doimiy sur`atda qon aylanib turishi kerak. Qon tomirlarida 

doimiy qon harakati maxsus organlar-yurak, arteriya qon 

tomirlari va ko`ndalang-targ`il tolali muskullarning 

faoliyati tufayli ro`y beradi. Organizm har xil sharioitlarda 

ham barcha organ va sistemalarni qon bilan ta`minlash 

uchun qon aylanishini boshqarib turuvchi maxsus 

sistemaga ega. Shu sistema ishi tufayli har xil sharoitda 

ham barcha to`qima va hujayralarning kislorod va oziq 

moddalarga bo`lgan talabi qondirilib turiladi. Shuning 

uchun qon va qon aylanish tizimi inson hayoti uchun muhim 

ahamiyatga ega. Shu bois yurak-qon tomir tizimiga ko’proq 

rioya qilishimiz kerak. 

Kun tartibi yurak tomir tizimiga kuchli ta’sir etadi. Bolaning 

kun tartibi to’g’ri tashkil yetilsa,yurak tomir tizimi mutadil 

ishlaydi.shuning uchun ham ular bajaradigan jismoniy ish 

va mashqlarning jadalligi va og’ir yengilligiga ularning 

yoshiga mos bo’kishi kerak, ayniqsa  salbiy his –hayajon 

,chekish,spirtli ichimliklar ichish,uzoq muddat harakatsiz 

yurak-tomir tizimi ishini buzadi.  

Bolalarning  kiyimi, poyafzali qon aylanishni 

qiyinlashtirmaydigan , vena tomirlarda qon damlanib 

qolishiga yo’l  qo’ymaydigan bo’lishi kerak. Poyafzal tor 

bo’lsa ,oyoqning qon bilan ta’minlanishi qiyinlashadi.   

Bolalarning  sof  havoda  bo’lishi jismoniy mashqlar bilan 

shug’ullanishi, vaqtida ovqatlanishi yurak tomirlarining 

normal ishlashida muhim ahamiyatga ega. 

  

 

---

 

 

 

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: 

 

1.Yunusov A. Yu. Odam fiziologiyasi. Toshkent. 

«O’qituvchi». 1964 y. 

 

2. Maxmudov E., Aminov B., Qurbonov Sh. O’smirlar 

fiziologiyasi va maktab gigienasi. Toshkent. «O’qituvchi». 

1984 y.  

 

3. Azimov I, Sobitov Sh. Umumiy va sport fiziologiyasidan 

amaliy mashg’ulotlar. Toshkent. «O’qituvchi». 1985 y.  

 

4. Klemeshev L. S., Ergashev M. S. Yoshga oid fiziologiya 

va gigiena. T. O’qituvchi. 1991 y. 

 

5. Sodiqov Q. S. o’quvchilar fiziologiyasi va gigienasi. T. 

O’qituvchi. 1992 y. 

 

6. B.A.Sodiqov, LS Qochqorova, Sh.Q.Qurbonov “Bolalar 

va osmirlar fiziologiyasi va gigiyenasi” Toshkent 

“Ozb.Mill.Ensiklop” 2006 yil

 

7.Hamidov J.H., Oqilov A.T., Saidov T.M., 

Umumiybiologiyadan amaliy mashgʻulotlar, T., 1970;  

8.Ahmedov N.K., Atlas. Odam anatomiyasi [2j.li], 2j., 

2005. 

• 

9.Bahromov S.M., Saidjalol Bahromov. Qon va uning 

kasalliklari, T., 1996. 

---

 

 

  

 

 

 

 

---

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

 

 

 

 

---

 

 

 

---

Document Outline

• Yuqorida taʼkidlangan, qonning muhim vazifalari toʻla-toʻkis                        bajarilishi orqali organizm ham moʻtadil ishlaydi.
• Qonning shaklli elementlari
  • Odamlar va juda ko’pchilik sut emizuvchilarda eritrositlar  yoki qizil qon tanachalari ikki tomoni botiq yadrosiz hujayralar shaklida bo’ladi. Ular juda  elastik va kapillyarlarning tor yo’lkalari bo’ylab o’tishiga yordamlashadi. Eritrositlarning ...
  • Odamlar va juda ko’pchilik sut emizuvchilarda eritrositlar  yoki qizil qon tanachalari ikki tomoni botiq yadrosiz hujayralar shaklida bo’ladi. Ular juda  elastik va kapillyarlarning tor yo’lkalari bo’ylab o’tishiga yordamlashadi. Eritrositlarning ...