Samarqand davlat universiteti biologiya fakulteti botanika kafedrasi

 
4. Konvergensiya. 
Konvergensiya  (lot.  konvergens-yaqinlashmoq)-  kelib  turlicha  bo‘lsada,  ma’lum  bir 
muhitga moslashishi jihatidan o‘xshash belgilarga ega bo‘lgan organizmlarga konvergensiya deb 
ataladi.  Masalan,  sirtdan  bir-biriga  juda  o‘xshaydigan  Amerika  kaktuslari  va  Afrika 
sutlamadoshlariga  mansub  va  ko‘rinishi  daraxsimon  shunday  o‘simliklardir,  ular  bir  xil 
qurg‘oqchilik  iqlimda  o‘sishga  moslashgan.  Bu  o‘simliklarni  gullari  tuzilishi  jihatidan  bir-
biridan tamomila boshqacha, ularni o‘rtasida qarindoshlik belgilari yo‘q . 
Uzoq  davom  etgan  evolutsiya  mobaynida  ba’zi  organlar,  masalan,  novda  barg  yoki 
ildizlarning  ma’lum  sabablarga  ko‘ra  etarli  darajada  taraqqiy  etmasdan,  shu  holicha  irsiy 
mustahkam  belgiga  aylanib  qolish  hollari  ko‘rinadi.  Masalan,  gulli  parazitlardan  zarpechak  va 
shumg‘iyalarda  barglari  reduksiya  (lot.  reduksio-qisqarish)lanib  juda  juda  mayda  po‘stlarga 
aylangan.  Bu  jarayon  o‘simliklarning  yashash  sharoitiga  moslashuvi  tufayli  sodir  bo‘ladi. 
Zarpechak va shumg‘iyada barg va ildizlar reduksiyalangan bo‘lib, boshqa o‘simliklarni tanasiga 
so‘rg‘ichlari  yordamida  o‘rnashib  tekinxo‘rlik  qilib  o‘sadi.  Shuningdek,  tropik  o‘rmonlarda 
o‘suvchi  rafleziyada  vegetativ  organlarning  yanada  ko‘proq  reduksiyalanganligi  ko‘rinadi. 
Ularda ildizlar ham bargli novdalar ham bo‘lmaydi. Faqat tortmalar-so‘rg‘ichlar (gaustoriyalari) 
yordamida xo‘jayin o‘simlikning po‘stlog‘i orasiga o‘rnashib parazitlik qilib o‘sadi va juda ham 
yirik  gul  hosil  qiladi.  Ba’zan  o‘simliklarda  biror  organning  butunlay  yo‘qolib  yoki  nobud 
bo‘lganligini  uchratish  mumkin.  Masalan,  sigirquyruqdoshlarda  beshta  changchilarning 

---

 
107 
ikkitagacha,  bug’doydoshlarda  oltita  changchilarning  bittagacha  saqlanib  qolganligini  va 
boshqalarni  nobud  bo‘lganligini  ko‘rish  mumkin:  butguldoshlarda  esa  to‘pguldagi  qoplag’ich 
barglar  butunlay  rivojlanmasdan  qolgan.  Bunday  organlar  abortiv  (lot.  abortivis-chiqarib 
tashlash) organlar deb ataladi.