Samarqand davlat universiteti axborot texnologiyalari

 
 
 
 
7-rasm. Yacheykalar ajratilmagan 
 
8-rasm. Yacheykalar holat. ajratilgan holat. 
Agar ma'lumotlar diapazoni ajratilgan bo'lsa, «Диапазон» nomli 
maydonda 
ma'lumotlar 
joylashgan 
sahifaning 
nomi 
va 
yacheykalarning absolyut manzili ko'rsatilgan ifodajoylashadi (8-
rasm). 
Agar ma'lumotlar diapazoni berilmagan bo'lsa, uni kiritish kerak. 
Buning uchun «Диапазон» nomli maydonning o'ng tomonidagi 5] 
belgiga sichqoncha ko'rsatkichi keltiriladi va chap tugma bosiladi. 
Natijada Мастердиаграмм (шаг 2 из 4) muloqot oynasining o'lchami 
o'zgarib, ensiz maydonga aylanadi va bu maydonga ma'lumotlar 
diapazonining yacheyka manzillarini yozish yoki sichqoncha orqali 

---

belgilab olib kiritish mumkin. Odatda, sichqoncha bilan belgilash 
usulidan foydalaniladi. Ma'lumotlar diapazoni belgilangach, kiritish 
maydonining o'ng tomonidagi \ tugma bosilib, muloqot oynasi 
boshlang'ich o'lchamga keltiriladi. 
Диапазоныданных nomli ilova oynasida ma'lumotlar qatorining 
satr yoki ustun bo'ylab joylashganini ko'rsatish kerak. Buning uchun 
satrlarda (строках) yoki ustunlarda (столбцах) degan yozuvlardan 
biri tanlanadi. 
Agar Ряд nomli ilova oynasi faollashtirilsa, unda hosil 
qilinayotgan diagrammaning ko'rinishi, qatori (ряд) va uning nomi 
(имя) hamda qiymati (значения) joylashgan yacheykalarning manzili, 
x o'qi bo'yicha yozuv (подписипооси x) berilgan yacheykaning 
manzili ko'rsatilgan bo'ladi. 
Agar foydalanuvchi 3-rasmda keltirilgan jadvalning C1:C11 
yacheykalarini belgilab olsa va bu yacheykalar oddiy gistogramma 
yaratishdagi ma'lumotlar qatori satrlarda joylashgan deb hisoblasa, 
ekranda quyidagi muloqot oynasi namoyon bo'ladi. 
Keltirilgan rasmning Ряд nomli oynachasida Ряд 1, Ряд 2, Ряд 3, 
... ro'yxat joylashgan. Bu ro'yxat aslida 3-rasmda keltirilgan 
jadvalning A2:A11 yacheykalardagi kattaliklarni anglatadi. Demak, 
Ряд1 degan yozuvni Yangi /anion nomiga almashtirish kerak. Buning 
uchun Ряд1 ajratiladi, Имя nomli maydonga kursor keltirilib, unga 
Yangi zamon so'zlari teriladi yoki maydonning o'ng tomonidagi belgi 
bosilib, Yangi zamon so'zlari yozilgan yacheyka tanlanadi va muloqot 
oynasi avvalgi o'lchamga keltiriladi. Natijada Ряд 1 o'rniga Yangi 
zamon ro'yxatga joylashadi. Xuddi shu tartibda qolgan Ряд 2, Ряд 3, 
... tumanlar nomi bilan almashtiriladi. 

---

176 
Ro'yxatga yangi qator Добавить tugmasini bosish orqali qo'shiladi, 
ro'yxatdagi kerakmas qator ajratilib, Удалить tugmasini bosib 
o'chiriladi. 
Keyingi qadamga o'tish uchun Далее tugmasi bosiladi. 
«Diagrammalar ustasi»ning uchinchi qadami. Bu qadamda 
yaratilayotgan diagrammaning asosiy kattaliklari o'rnatiladi. 
« Мастердиаграмм (шаг 3 из 4)» muloqot oynasi oltita ilova 
oynalaridan tashkil topgan: 

Sarlavhalar (Заголовки) - diagrammalar va koordinata o'qlarining 
nomlari kiritiladi; 

O'qlar (Оси) - koordinata o'qlarini akslantiradi yoki ko'rsatmaydi; 

To'r chiziqlari (Линиисетки) - diagrammadagi to'r kattaliklarini 
boshqaradi; 

-Izoh (Легенда) - izohlarningjoylashishini belgilaydi; 

Ma'lumotlar haqidagi yozuvlar (Подписиданных) diagrammadagi 
ma'lumotlar nomlarini akslantiradi; 

Ma'lumotlarjadvali (Таблицаданных) - diagramma va jadvalning 
bog'lanishini boshqaradi. 
Sarlavhalar 
nomli 
ilova 
oynasining 
Названиедиаграммы 
maydoniga diagrammaning sarlavhasi (nomi) kiritiladi (10-rasm). 
Agar sarlavha uzun bo'lib, bir satrga sig'masa, avtomat ravishda 
qolgan qismi keyingi satrlarga ko'chiriladi. 
Koordinata o'qlarining gorizontal yo'nalishdagi nomi Ось X 
(категорий) maydoniga kiritiladi. Vertikal yo'nalishning nomi Ось Y 
(значений) maydonida beriladi. 
Bir maydondan ikkinchisiga o'tish klaviaturaning Tab tugmasi 
yordamida yoki sichqoncha ko'rsatkichini kerakli maydonga keltirib, 
chap tugmani bosish bilan amalga oshiriladi. Agar Enter tugmasi 
bosilsa, «Diagrammalar ustasi»ning keyingi qadamiga o'tiladi. 
Ko'rilgan maydonlarga kiritilgan ma'lumotlar diagramma shaklini 
ko'rsatuvchi oynada akslanadi. 
Uch o'lchovli diagrammada Z o'qi mavjud. Mастер «Ma'lumotlar 
haqidagi yozuvlar» nomli ilova oynasida diagrammada akslanuvchi 
yozuvlar beriladi. 
Yozuvlarga qo'shish (Включитьвподписи) panelidagi Qatorlar nomi 
(Именарядов) ko'rsatkichi belgilansa (11-rasm), har bir ustun ustiga 
qator nomi qo'yiladi. Agar 9-rasmda keltirilgan holatdagi Ряд 1, Ряд 
2, Ряд 3, ... nomlar o'zgartirilmasdan, keyingi qadamga o'tilganda, 
hosil bo'lgan diagramma ustunlarining ustiga Ряд 1, Ряд 2, Ряд 3, ... 

---

177 
nomlari yoziladi. Agar ikkinchi qadamda tumanlar nomlari 
ko'rsatilgan bo'lsa, uchinchi qadamda shu nomlar diagramma ustunlari 
ustiga yoziladi. 
Agar 
Kategoriyalar 
nomlari 
(Именакатегорий) 
ko'rsatkichi 
belgilansa, diagrammaning har bir ustuni ustiga kategoriya (bizning 
misolimizda, tumanlar) nomlari akslanadi. 
Qiymatlar (Значения) ko'rsatkichi belgilansa, ustunlar ustida qayd 
etilganjinoyatlar soni ko'rsatiladi. 
Bo'laklar (Доли) va Pufakchalar o'lchami (Размерыпузырьков) 
yuqorida tanlangan gistogrammaga tegishli emas, shuning uchun bu 
ko'rsatkichlar bilan ishlashning imkoniyati yo'q. Ular tegishli 
diagrammalarda 
faollashadi. 
Yuqorida 
keltirilgan 
faol 
ko'rsatkichlardan birortasi tanlansa, «Izoh kaliti» (Ключлегенды)ш 
elgilashning imkoni mavjud bo'ladi. Izoh kaliti diagrammaning o'ng 
tomonidajoylashgan rangli kvadratni anglatadi. Har bir ma'lumotlar 
qatoriga o'ziga xos rangli kvadrat mos
keladi. Bunday rangli kvadratlardan keyin ma'lumotlar qatorining 
nomi joylashadi. Agar Qiymatlar (Значения) ko'rsatkichi va «Izoh 
kaliti» birgalikda belgilansa, u holda har bir ustun ustidagijinoyatlar 
sonining oldida mos rangli kvadrat ham aks etadi. 
Yozuvlarga qo'shish (Включитьвподписи) panelidagi ko'rsat- 
kichlarning barchasini yoki ba'zilarini bir vaqtning o'zida belgilash 
mumkin. Bu holda ustunlar ustidagi yozuvlar aralashib ketmasligi 
uchun foydalanuvchi Ajratuvchi (Разделитель) deb nomlangan 
ro'yxatdan o'ziga kerakli simvolni tanlaydi. 
Agar foydalanuvchi Excel 2000 dasturidan foydalanayotgan bo'lsa, 
«Ma'lumotlar haqidagi yozuvlar» nomli ilova oynasida Yozuvlar 
qiymati 
(Подписизначений) 
panelida 
Yo'q 
(Нет), 
Qiymat 
(Значение), Bo'lak (Доля), Категория, Kategoriya va bo'lak 
(КатегорияиДоля), Pufakchalar o'lchami (Размерыпузырьков) nomli 
ko'rsatkichlar mavjud (12-rasm) (Excel 2007 da Макет menyusi). Bu 
dasturda faqat birgina ko'rsatkich bilan ishlash belgilangan. 
Ma'lumotlar jadvali (Таблицаданных) nomli ilova oynasida 
diagramma ostiga shu diagrammani yaratish uchun asos bo'lgan 
yacheykalar oralig'ini ham keltirish mumkin. Buning uchun 
Ma'lumotlar jadvali (Таблицаданных) nomli ko'rsatkich belgilanadi 
(13-rasm) (Excel 2007 da Макет menyusidagi Таблицаданных). 
Agar «Izoh kaliti» ham faollashtirilsa, mos rangli kvadrat ma'lumotlar 
qatori 
oldida 
hosil 
bo'ladi.Odatda 
Легендаш 
qo'shish 

---

178 
(Добавитьлегенду) 
ko'rsatkichi 
faol 
bo'ladi, 
ya'ni 
Легенда 
joylashgan soha diagramma bilan birga akslanadi (14-rasm). Bunday 
holda Joylashuv (Размещение) nomli paneldagi ko'rsatkichlar (внизу; 
вправомверхнемуглу; вверху; справа; слева) bilan ishlashning 
imkoni mavjud bo'lib, ular orqali Легенда joylashgan sohaning o'rni 
belgilanadi (Excel 2007 da Макет menyusi). Agar Легендат qo'shish 
ko'rsatkichi belgilanmagan bo'lsa, Легенда sohasi diagrammada aks 
etmaydi va Joylashuv (Размещение) nomli paneldagi ko'rsatkichlar 
bilan ishlashning imkoni yo'q. To'r chiziqlari nomli qo'shimcha ilovali 
oynada X va Y o'qlari asosiy va yordamchi chiziqlariningjoylashuvi 
akslanadi (15-rasm).Asosiy va yordamchi chiziqlarning barchasini 
faollashtirish ba'zi hollarda diagrammaning tahlilini qiyinlashtiradi. 
O'qlar (Оси) nomli qo'shimcha ilovali oynachada (16-rasm) o'qlar 
bo'yicha joylashgan ma'lumotlar aks ettiriladi. Odatda, Ось X 
(категорий) va Ось Y (значений) ko'rsatkichlari faol holatda bo'ladi. 
Bu ko'rsatkichlarning faolligini bekor etish diagrammada o'qlarning 
bo'laklarga bo'linishini va ma'lumotlar qiymatlarini ko'rinmas holga 
keltiradi.X o'qi bo'ylab uchta (автоматическая, категории, ось 
времени)ko'rsatkichlar bor. Bu ko'rsatkichlardan uchinchisi (ось 
времени) sana bilan bog'liq. Odatda, Microsoft Excel dasturida sana 
boshi deb 1900- yilning 1-yanvari belgilanadi.Qo'shimcha ilovali 
oynachalarning barchasida kerakli kattaliklar o'rnatilgandan so'ng, 
keyingi qadamga o'tish uchun Далее tugmasi bosiladi. 
«Diagrammalar ustasi»ning to'rtinchi qadami. To'rtinchi qadam 
shakllantirilayotgan diagrammaning joylashishini belgilaydi. Sahifaga 
diagrammani joylashtirish (Поместитьдиаграммуналисте) panelida 
ikkita ko'rsatkich (отдельном, имеющемся) va ikkita maydon 
mavjud (17-rasm). Ikkita ko'rsatkichdan qaysi biri tanlansa, shu 
ko'rsatkich yonidagi sahifa nomi joylashgan maydon faollashadi. Agar 
alohida (отдельном) ko'rsatkich tanlansa, hosil qilinayotgan 
diagramma
Diagrammal nomli sahifaga Готово tugmasi bosilganda joylashadi. 
Bu sahifa nomi foydalanuvchi tomonidan o'zgartirilishi mumkin. 

---

179 
17-rasm. To'rtinchi qadamning muloqot oynasi. 
Agar mavjud (имеющемся) ko'rsatkichi tanlangan bo'lsa, bu 
ko'rsatkichning ro'parasidagi maydondagi sarlavhalar (Лист 1, Лист 
2,...) ro'yxatidan qaysi biri tanlansa, shu sahifaga diagramma 
joylashadi. Foydalanuvchi tomonidan alohida sahifaga biror 
diagramma joylashtirilgan bo'lsa, bu sahifaning nomi ham sarlavhalar 
ro'yxatiga kiritilgan bo'ladi. Bu esa bir necha diagrammani bir 
sahifaga joylashtirishga imkon beradi.