|
Yonga muvozanat - tuzilishi bo'yicha oldinga va orqaga muvozanat orasidagi
holatdir. Ular uchun tana a'zolarini frontal o'q bo'ylab bir xil og'irlikda
joylashishini ta'minlaydi.
Muvozanatning aytib o'tilgan uchta guruhi mazkur turning mavjud
elementlarini o'z ichiga oladi. Lekin oldinga, orqaga qa yonga muvozanatda tana
holatining shakli turlicha bo'lishi mumkin Shu sababdan shartli ravishda gorizontal
va vertikal muvozanatlarga ajratilgan (sxemaga qarang).
Birinchisida gimnastikachining tanasi va tayanchsiz oyog'i ko'pincha
gorizontal joylashadi. Bu muvozanatning ixtisoslash- tirilgan shaklidir. Ikkinchi
tur - vertikal muvozanat — turli variantlari bilan harakterlidir. badiiy
gimnastikachining tanasi ancha yuqorida joylashgan vertikal muvozanat holati eng
oddiydir (masalan, attityude muvozanati, Oyoqni maksimal darajada ko'tarib
vertikal muvozanat saqlash texnik tomondan ancha qiyindir. Bu elementlar tanani
turli darajada egilishi bilan bajarilishi mumkin.
Muvozanatning barcha sanab o'tilgan strukturali - texnik variantlari statik,
holatni tfshlab turish yoki harakatda, dinamik bo'-lishi mumkin. Ularni
bajarishdagi
qiyinchilik
muvozanat
holatining
koordinatsiyasiga,
gimnastikachining harakat sifatiga (masalan, egiluvchanlik) qo'yiladigan talab
darajasiga, shu bilan birga tayanch usuliga bog'liqdir. Muvozanat tasnifining
oxirida turishni to'liq oyoq kaftida yoki oyoq uchida bajarish mumkinligi aks
ettirilgan.
Texnika tuzilishi va asoslari
Jismoniy nuqtai nazardan 21, 25-rasmda ko'rsatilgan holat- dagiga o'xshash
muvozanatlar cheklangan turg'un muvozanatga kiradi. Mazkur holatda
gimnastikachining muvozanati qachonki sportchi tanasining og'irlik markazi
(T.O.M.) chizig'i tayanish maydonidan o'tsagina saqlanish mumkin. 22-rasmda
ikkala holat sxema shaklida ko'rsatilgan.
Birinchi holatda (a) gimnastikachi t.o.m. tayanch ustida joylashgan va tana
turg'unlikni saqlamoqda. Ikkinchi holatda (b) gimnastikachi oldinga ortiqcha
egilgan, t.o.m chizig'i tayanish maydoni chegarasidan chiqib ketgan va muvozanat
buzilib gimnas-tikachi oldinga yiqilyapti. Yiqilish og'irlik kuchi orqali keladi,
ya'ni t.o.m. chizig'i tayanish maydoni chegarasidan chiqib ketganidan so'ng tashqi
yiqituvchi kuch sifatida ish boshlaydi.
148
Muvozanat holatlarida gimnastikachi tanasining turg'unlik darajasi jismoniy
nuqtai nazardan ikki asosiy omilga bog'liqdir. Ulardan biri - tayanish maydonining
o'lchami.
Tananing maydoni solishtirib ko'rsatilgan, ya'ni gimnastikachi oyoqlarni kerib
turib chap oyoq oldinda (a), III pozitsiya holatida (b), oyoqlarni kerib oyoq uchida
turibdi (v), bir oyoqda toiiq oyoq kaftida (g) va yuqorigi oyoq uchida (d), bir oyoq
uchida muvozanat saqlab (e). Rasmlarni taxlil qila turib oyoq bilan tayanish
xarakteriga qarab tayanishning chiziqli maydonida katta o'zgarishini ko'rish
mumkin. Shunga muvofiq uni turli o'qlarda tebranishda tananing turg'unligi ham
turlichadir. Frontal o'qda oddiy turishda tananing turg'unligi sagital o'qqa nisbatan
ancha yuqori boiadi. Bir oyoqda tik turganda u oldin- orqa yo'nalishda ko'proq
boiadi
Toiiq oyoq kaftida va oyoq uchida turishda tayanish maydoni juda na'munali
solishtirilgan Ikkinchi holatda maydon kam va bu oyoq uchida tik turishda
turg'unlikni saqlash katta qiyinchilik talab qilishini bildiradi. Cheklangan turg'un
muvozanat holatida boshqa turg'unlik omillaridan biri gimnastikachi t.o.m ni
tayanch darajasi ustidan joylashgan balandligi hisoblanadi. T.o.m. boshqa
sharoitlarda qancha yuqori joylashsa, tana turg'unligi shuncha past, muvozanat
saqlash shuncha qiyin boiadi. Shuning uchun tana a'zolari yuqorida joylashadigan
muvozanat turlarini bajarish qiyindir. Muvozanat holatida gimnastikachi tanasi
turg'unligi darajasini baholay oladigan umumiy tavsifnoma turg'unlik burchagi
hisoblanadi.
Qandaydir bir ma'lum o'qda tanani tebranishini tananing turg'unlik burchagi orqali
ko'rsatilganidek aniqlanadi. Shuning uchun mazkur tavsif ikkala ko'rsatkichni o'z
149
ichiga oladi - T.O.Mning joylashgan balandligi va tanlangan o'qda tayanish
maydonining o'lchami.
Muvozanat holatida turg'unlikni saqlash - harakat tuzilishi bo'yicha
boshqarish murakkab bo'lgan jarayondir. Skelet muskulaturasi, nafas harakati,
mushak to'qimalarining fib- rillyatsiyasining uzluksiz va tamomila tartibga
solingan o'zaro harakati so'zsiz tananing mikrotebranishiga olib keladi. Bu
muvozanatni ushlab turish jarayonini murakkab dinamik jarayonga aylantiradi.
Ya'ni gimnastikachi t.o.m. chizig'i muvo- zanatning optimal holati atrofida
uzluksiz va so'zsiz tebranishga olib keladi. Bunday tebranish tasodifiy xarakterga
ega, lekin muvozanat saqlash jarayonining o'zi boshqariladigan bo'lishi kerak.
Tananing optimal holatdan chetga chiqishga gimnasti- kachining tiklanuvchi kuchi
javob berishi kerak.
Oldiga muvozanat holatidan Oldinga harakat muvozanatni yo'qotish havfi
gimnastikachi oyoq kafti bukuvchi mushaklari zo'riqishni kuchaytirishga majbur
qiladi
Bunda oldinga egilishni to'xtatadigan tayanish reaksiyasining yordamchi
kuchi rivojlanadi, keyin esa t.o.m. chizig'i tayanchga nisbatan optimal holatga
qaytadi. Ish noaniq bo'lganda, ya'ni chizigi inertsiya bo'yicha optimal holatdan
chetga chiqib ketsa, giperkompensatsiya vujudga kelishi mumkin. Bunday
hollarda muvozanat holati atrofida qayta tebranish harakati, ya'ni balanslashtirish
vujudga kelishi mumkin.
badiiy gimnastikachining mahorati oshishi bilan balanslashtirishdagi tananing
tebranish amplitudasi kamayadi va buning aksi, kam shug'ullanganlarda esa
balanslashtirish qo'pol shaklda ko'rinadi va bu ijro etishdagi aniq xato deb qabul
qilinadi.
Tizimlar muvozanatini saqlashni boshqarish imkoniyati bir qancha omillarga
bogiiqdir. Ulardan biri tayanch bilan bogiiqdir. Tayanch maydonining kichikligi
nafaqat muvozanat saqlashga ishonchni kamaytiradi, balki balanslashtirishda
tayanch bilan o'zaro samarali bogianishga to'sqinlik qiladi.
Bunday sharoitda holatni o'zgartirish hisobiga muvozanat holatini boshqara olish
imkoni bilan bogiiq boigan boshqa omil muhim rol o'ynaydi
Oldinga muvozanat holatidan oldinga yiqilishda tanani tez oldinga
qo'shimcha egish tiklovchi harakat hisoblanadi. Bunda oyoq bilan oldinga
tayanchga kuchli bosim bilan tushadi.
Oxirida tanani hatarli harakatdan saqlovchi impuls qabul qilinadi.
Shunga o'xghash harakatlar (ifodali plastika bilan ma'lum darajada
niqoblangan, yashirilgan) boshqa muvozanat turlarida ham qo'llaniladi.
150
Muvozanatni
bajarish
gimnastikachi
mushak
apparatining
koordinatsiya faoliyati, shu bilan birga balanslashtirishni malakasiga
bog'liq.
Badiiy gimnastikada ko'pgina muvozanatlar uchun xarakterli bo'lgan
oyoq uchida turish bir nechta bo'g'imlarni bir paytda harakatlanishi
hisobiga sodir bo'ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
