Samarqand Davlat Tibbiyot instituti Fiziologiya va patologik fiziologiya kafedrasi Mavzu: markaziy nerv tizimining umumiy fiziologiyasi

Samarqand Davlat Tibbiyot instituti Fiziologiya va patologik fiziologiya kafedrasi Mavzu: MARKAZIY NERV TIZIMINING UMUMIY FIZIOLOGIYASI.

Ma`ruzachi: katta o`qituvchi Yusupov M.M.

REJA

1.Markaziy nerv tizimining tuzulishi.

2.Markaziy nerv tizimining xossalari.

3.Asab markazlari va ularning xossalari

4.Tormozlanish fiziologiyasi

REJA

MNT VAZIFALARI

• Organizmning psixologik faoliyatini idora qiladi.
• Organizmning xarakat va tayanch tizimini idora qiladi.
• Organizmning ichki a’zolarini neyrogen va gumoral idora qiladi.
• Organizmni tashqi sharoitga nisbatan faoliyatini idora qiladi.

Neyronlarning fiziologiyasi

MARKAZIY NERV TIZIMINING ASOSIY BIRLIGIGA NEYRON DEB ATALADI,

MARKAZIY NERV TIZIMINING IKKI TURDAGI XUJAYRADAN TASHKIL TOPHAN.

• NEYRON 100 mlrd
• GLIAL HUJAYRALAR 50%

GEMATOENSIFALITIK BARYER

Gematoensifalitik baryer tuzulishi

• Endotelial hujayra qatlami
• Bazal qavat
• Glial hujayra o’simtalarining qatlami

GLIAL HUJAYRA VAZIFASI.

• Ustun vazifasi
• Trofik vazifasi
• Baryer vazifasi
• Fagotsitar vazifa
• Idora qilish vazifasi

Nerv hujayralarining tuzulishi va turlari

А–G — afferent- sezuvchi neyronlar

D — motoneyron;

Е — interneyronlar.

NEYRONLARNING VAZIFASIGA QARAB TURLARI

1.Afferent neyronlar- to’qimalardagi retseptorlarda xosil bo’lgan qo’zg’alishni MNT o’tkazadi.

2.Efferent neyronlar MNT xosil bo’lgan qo’zg’alishni to’qimalarga o’tkazadi.

3. Assotsiativ neyronlar qo’zg’alishni boshqa neyronga o’tkazadi (oraliq neyronlar).

NEYRONLARNING MORFOLOGIYASIGA QARAB TURLARI.

1.Psevdounipolyar-Orqa miyaning sensor tizimida mavjud.

2. Bipolyar-Eshitish, hid bilish va ko’rish tizimida mavjud.

3. Multipolyar-MNT va orqa miyada uchraydi.

MNT BO’LIMIGA QARAB

• MNT BO’LIMIGA QARAB
• Somatik nerv hujayrasi.
• Vegetativ nerv hujayrasi.

TA’SIROTIGA QARAB.

• Qo’zg’atuvchi nerv hujayrasi.
• Tormozlovchi nerv hujayrasi

NERV HUJAYRALARINING BOG’LANISHIGA QARAB

• Aksosomatik
• Aksodendritli
• Akso-aksonal
• Dendro-dentritli
• Dendrosomatik

QO’ZG’ALISHLARNING UZATILISHIGA QARAB SINAPSLAR BO’LINADI.

• Kimyoviy-asosiy uzatish
• Elektrik-qisman
• Aralash-lateral vestibulyar yadroda
• Gormonal-gipotalamusda

QO’ZG’ALISHNING O’TISH MEXANIZMI.

MNT NEYRONLARINING MEDIATORLARI

• Biologik aktiv aminlar (dofamin, noradrenalin, serotonin, gistamin)
• Xolinli (Atsitil xolin)
• Aminokislotali (Glitsin va GAMK)
• Polipeptidli (Enkifalin, endorfin, R moddasi. vazointestinal peptid. Lyulibirin)
• Perinlar (ATF, adenozin, ADF
• Gipotalamik neyrogormonlar (Libirinlar va statinlar)

MEDIATORLARNING TA’SIRI

• Serotonin –miya stvolida ko’zg’atuvchi va tormozlovchi. Bosh miyada tormozlovchi.
• Noradrenalin gipotalamusda qo’zg’atuvchi, epitalamusda. Tormozlovchi–miyacha Purkinye xujayralarida, retikulyar formatsiya.
• Dofamin–prolaktin, oksitatsin, melnotropgarmon, endorfin sintezini tormozlaydi. Shizofreniyada miqdor yuqori. Parkinsonizmda esa past.
• Gistamin-gipotalamusda. Gipofizda, o’rta miyada, glial xujayralarda N1 retseptor orqali termoregulyatsiya, ovqatlanishda N2 retseptor glial xujayralar aktivligi.
• Atsitil xolin– MNT. Orqa miyada mavjud quzg’atuvchi.

MEDIATORLARNING TA’SIRI

• Glitsin va GAMK-tormozlovchi mediator GAMK MNT po’stloq qismida, Glitsin esa orqa miyada.
• Enkifalin va endorfin – opoidli mediator – qamal qiluvchi modda. Og’riqni o’tkazmaydi.- limbik tizmda, oraliq miyada, orqa miyada.
• R-moddasi orqa miya orqa ildizida bo’lib og’riqni o’tkazadi.
• Vazointestenal peptid (VIP)– membrana o’tkazuvchanligini oshiradi, adinilat siklazani aktivlaydi.
• Angiotenzin- organizmni suvga chanqoqligini quzg’aydi MNTga.
• Lyumbirin- jinsiy talabchanlikni ta’minlaydi.
• ATF fa GAMK –birgalikda og’riqni shakllanishini taminlaydi, aktivlaydi, modda almashinuvini oshiradi.

NERV MARKAZLARINING XSUSIYATLARI

• Bir tomonlama o’tkazish
• Divergensiya
• Konvergensiya
• Qo’zg’alishni sinaptik saqlash
• Tonusda bo’lishlik
• Plastiklik
• Summatsiya
• Integratsiya
• Dominantlik
• Okklyuziya

NERV TIZIMI FAOLIYATINING SHAKLLANISH BOSQICHLARI

• Afferentli sintezlanish
• Xal qilish
• Akseptor natijaning shakllanishi
• Ta’sir etish
• Ta’sirot oqibati
• Qaytar afferentatsiya
• Ta’sirot oqibatini etalon bilan solishtirish.

MNT TORMOZLANISH FIZIOLOGIYASI

JOYLASHISHIGA QARAB

• Markaziy
• Periferik

RIVOJLANISHIGA QARAB

• Birlamchi– maxsus tormozlovchi xujayra ta’sirida (presinaptik va postsinaptik)
• Ikkilamchi- nerv xujayraning o’zida qo’zg’alish oqibatida.

NERV XUJAYRALARIGA NISBATAN

• POSTSINAPTIK TORMOZLANISH
• PRESIPATIK TORMOZLANISH
• PESSIMAL TORMOZLANISH
• RETSIPROK TORMOZLANISH

Qo’zg’alishning o’tish fiziologiyasi

1.To’gri yo’nalish yoy

2.Divergensiya-xalqali tarqalish

3.Konvergensiya-yig’ilish

4.Oklyuziya

5.Neyronli qapqon qayta tormozlanish (rensho)

6. Keskin tarqalish

7. O’tkazishning yopilishi.

RETSEPROK TORMOZLANISH

E’TIBOTINGIZ UCHUN RAXMAT!!!