|
XXR bilan aloqalarni oʻrnatish. Oldingi Yaponiya hukumatlari, XXR bilan munosabatlarni normallashtirish boʻyicha qatʼiy talablarga qaramay, ishbilarmon doiralar, muxolifat partiyalari va ijtimoiy harakatlardan kelib chiqqan holda, hatto koʻplab LDP siyosatchilaridan kelib chiqib, AQSh bilan hamjihatlikda Pekinga nafratlanishlarini namoyish etishdi.
Tanaka Kakuen va Chjou Enlai (Pekin, 1972-yil 25-sentyabr)
“Nikson shoki” dan keyin Tanaka Qoʻshma Shtatlar bilan hamnafas boʻlishga astoydil harakat qildi. Pekindan taklifnoma olgach, u buni qabul qildi va 1972-yil sentyabr oyida Gavayi orollarida boʻlgan Nikson bilan muzokaralarda Amerika tomoni bilan maslahatlashib, Xitoyga joʻnab ketdi. Pekindagi muzokaralarda Yaponiya uchun eng katta qiyinchilikni uning Tayvan bilan shartnomada mustahkamlangan va iqtisodiy va siyosiy sohalarda juda rivojlangan munosabatlar muammosi keltirib chiqardi. Davlat kengashi bosh vaziri Chjou Enlai boshchiligidagi Xitoy delegatsiyasi “uchta tamoyil” ning rasmiy tan olinishini talab qildi: XXR Xitoy vakili boʻlgan yagona qonuniy hukumat; Tayvan XXR hududining ajralmas qismidir; 1952-yildagi Yaponiya-Tayvan shartnomasi bekor qilinishi ham sabab boʻlgan. Yaponiya tomoni qiyin qaror qabul qildi va Xitoy talablariga rozi boʻldi. 1972-yil 29-sentyabrda Pekinda Yaponiya va XXR oʻrtasida qoʻshma bayonot imzolandi va diplomatik aloqalar oʻrnatilishi toʻgʻrisida qaror eʼlon qilindi.3 Yaponiya XXR hukumatini Xitoyning yagona qonuniy hukumati deb tan oldi, Tayvanni XXR hududining ajralmas qismi deb biladigan XXR hukumati pozitsiyasini “toʻliq anglash va hurmat qilish”ni eʼlon qildi. Uchinchi Xitoy “xatti-harakati” Yaponiya tashqi ishlar vaziri Ohira Masayoshining Yaponiya-Tayvan shartnomasi “mavjudlik maʼnosini yoʻqotdi va shu sababli oʻz faoliyatini toʻxtatdi” degan imzolash paytida qilgan ochiq bayonotidan qoniqdi. XXR bilan aloqalarning oʻrnatilishi Yaponiya-Tayvan diplomatik aloqalarining uzilishiga olib keldi. Shu bilan birga, Yaponiya Tayvan bilan keng aloqalarni nodavlat darajaga oʻtkazib, Tayvan bilan iqtisodiy hamkorlikni davom ettirish uchun hamma narsani qildi. Ular buni uddalashdi: XXR 1972-yilda Pekin qoʻshma bayonoti imzolanganidan 20 yil oʻtibgina Yaponiya bilan Tayvanning Yaponiya bilan savdosi darajasiga erisha oldi. Yaponiya tomoni “oʻtmishda Yaponiya urush paytida Xitoy xalqiga yetkazgan jiddiy zarar uchun javobgarlikni” tan oldi va kechirim soʻradi. Oʻz navbatida, XXR “Xitoy va yapon xalqlari oʻrtasidagi doʻstlik manfaatlarini koʻzlab” Yaponiyadan tovon puli talab qilishdan bosh tortdi. 1974-1975-yillarda Yaponiya va XXR oʻrtasidagi qiyin muzokaralardan soʻng savdo, havo qatnovi, yuk tashish va baliq ovlash boʻyicha shartnomalar tuzildi. Iqtisodiy aloqalar tez rivojlana boshladi. Tinchlik va doʻstlik shartnomasini tuzish ancha qiyin boʻlib chiqdi. Sovet Ittifoqi bilan qarama-qarshilik muhitida XXR rahbariyati ushbu shartnomaga “Osiyodagi uchinchi davlatlar gegemonligiga qarshi kurashish” toʻgʻrisidagi bandni kiritishni talab qildi. Ammo Yaponiya tomoni Sovet-Xitoy mojarosiga aralashishni istamadi. Oxir oqibat, murosaga erishilgan formulaga erishildi: “Ikkala tomon ham Osiyo-Tinch okeani mintaqasida yoki boshqa biron bir joyda gegemonlik izlamasligi kerak va har bir tomon biron bir mamlakat yoki mamlakatlar guruhining bunday gegemonlikni oʻrnatishga qaratilgan harakatlariga qarshi chiqadi”.
Bundan tashqari, Xitoy va Yaponiya Sharqiy Xitoy dengizidagi Senkaku (Diaoyudai) orollariga egalik huquqiga oid bahsli masalani koʻrib chiqishni nomaʼlum muddatga qoldirdilar. 1978-yil 12-avgustda imzolangan Yaponiya-Xitoy Tinchlik va Doʻstlik shartnomasi tomonlarning barcha bahsli masalalarni tinch yoʻllar bilan hal qilish, oʻzaro munosabatlarni hududiy yaxlitlik va suverenitetni oʻzaro hurmat qilish tamoyillari asosida qurish majburiyatini tasdiqladi; oʻzaro tajovuz qilmaslik, bir-birining ichki ishlariga aralashmaslik, tenglik va oʻzaro manfaat, tinch yashash. Oʻsha yili Pekin tomonidan eʼlon qilingan “islohotlar va tashqi ochiqlik siyosati” kursi Yaponiya-Xitoy iqtisodiy aloqalarini yanada kengaytirish uchun old shartlarni yaratdi. Yaponiya hukumati Xitoy iqtisodiyotini modernizatsiya qilish uchun yangi boʻlmagan kreditlarni imtiyozli shartlarda berishni boshladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
