Samarqand davlat chet tillar instituti tarjimonlik fakulteti

Badiiy nutqning leksiko-sintastik xusisyatlari tahlili


O’xshatish

Unga misollar:

53

25. 
    «I bear no bear no heart mercuric like the clouds» (Tunda she’ridan). Mazmuni: Bulutlarga o’xshash simobli yuragim yo’qdir mening.
    

25. 
    «Women as a clam on the sea’s cresent» (Tunda she’ridan). Mazmuni: Ayol bamisoli dengiz to’lqinidagi mollyuska edi.
    

25. 
    «Submitting like the sand, blood and brine» (Tunda she’ridan). Mazmuni: Qum, qon va sho’r suv singari bo’ysinardi.
    

25. 
    «Sensations pained me, faceless, silent as night thieves» (Tunda she’ridan). Mazmuni: Yuzsiz his-tuyg’ular qiynardi meni, go’yo tungi o’g’rilar.
    

25. 
    «Sudden spring as corn stalk after rain…»(Birinchi oq sochlarim she’ridan) Mazmuni: To’satdan bahor kelar go’yo don sepuvchi yomg’irlar.
    

25. 
    «As lightning shrink to ant’s antenna» (Birinchi oq sochlarim she’ridan). Mazmuni: Momaqaldiroq go’yo chumoli shoxi kabi.
    

25. 
    «Withdraw as all the living world» (Tantanali chiqish 1 - Osilish kuni she’ridan).
    

Mazmuni: Huddi butun jonli dunyo singari joyidan qo’zg’atish.

Metafora Metaforalarga misol:

25. 
    «Your hand is heavy» (Tunda she’ridan). Mazmuni: Sening o’g’ir qo’llaring
    

25. 
    «Night, you rained-serrated shadows through dank leaves» (Tunda she’ridan). Mazmuni: Tun, sen nam barglar orqali yomg’ir quyding va soya solding.
    

25. 
    «I’ll be the suppliant snake coiled on the doorstep» (Abiku).
    

Mazmuni: Men yolvoruvchi ilon bo’laman, ostonangda o’ralib.

Metafora va o’xshashlik ham o’xshashlik mavzusiga taaluqli. Taqqoslash tabiatan bir-biriga o’xshamagan ikki so’zning o’rtasida kechadi. Shoir 25-gapda yuragini bulutga qiyoslaydi, 26-gapda tunni ayolga qiyoslaydi va uni dengiz to’lqinidagi mollyuskaga o’xshatadi, huddi shuningdek 27-gapda ham. 28-gapda his-tuyg’ularini tungi o’g’rilarga qiyoslaydi. 29-gapda birinchi oq sochlarini to’satdan yog’ilgan don yomg’iriga qiyoslaydi. Hunddi shunday, sochlarni chumolining antennasiga o’xshatadi. Ular shoir tomonidan so’zlarga nisbatan

54

noaniqlik va xushchaqchaqlik bahsh etadi. O’xshatish ‘as’ yoki ‘like’ lardan keng foydalanadi.


Antimeria

Misol:

36. «Yams do not sprout amulets

To earth Abiku is limbs» (Abiku she’ridan).

Mazmuni: Batatda amulet o’smaydi, toki Abikuning so’nggi dafn marosimigacha.

Yuqoridagi gapda, ot so’z turkumidagi ‘earth’ so’zi shoir tomonidan fe’l sifatida ishlatilgan. U buni o’quvchilar bilan ta’sirli muloqot qilish uchun ishlatadi va she’rda ishlatilgan so’zning ma’nosini osonlikcha tushunsa bo’ladi.

Parafraza (antonomaziya)

Misol:

37. 
    The god’s swollen foot» (Abiku she’ridan). Mazmuni: Go’r.
    

Yuqoridagi gap ‘land’ yoki ‘earth’ ni ifodalash uchun tasviriy birikma

sifatida qo’llangan. Yozuvchi uni o’xshashlik xususiyati borligi sabab ishlatgan va bu ijobiy bo’yoqqa ega bo’lmagan “go’r” so’zining yoqimli ifodasidir.

Giperbola (mubolag’a)

Quyidagilar unga misol:

38. 
    «The ground is wet with mourning» (Abiku she’ridan). Mazmuni: Yer g’am-g’ussa bilan nam tortdi.
    

39. «I saw your jealous eye quench the sea’s Fluorescence, dance on the pulse incessant» (Tunda she’ridan).

Mazmuni: Ko’rdim sening rashk to’la ko’zing // Boqar edi raqsga tushgan dengiz tomon.

40. 
    «And I stood, drained submitting like the sand, Blood and brine coursing to the roots» (Tunda she’ridan).
    

Mazmuni: To’lqinlar to’rida. Turar edim men, qum, qon va sho’r suv kabi tinmay yig’lardim, o’zakka yo’naltirib. Yana o’sha tun, yomg’ir quyding.

55

41. “Palm of my hand, … are a peroxide blonde…”( Telefondagi suhbat she’ridan).

Mazmuni: Qo’lim kafti….peroksid oq.

Yuqoridagi 38-41-gaplarda, tagiga chizilgan so’zlar guruhi mubolag’ani ko’rsatadi. 38-gapda masalan «wet with mourning» shunday mubolag’a qilinganki ko’z yoshlar g’am-g’ussalar yerni nam qilmagan taqdirda yumalab tushadi. Shoir bu kabi so’zlar guruhini ishlatishdan maqsadi - bu urg’u berish va yumor yaratishdir.

Litota (Kichraytirish)

Misollar:

42. 
    «In the cold hand of death» (Mortemdan so’ng she’ridan) Mazmuni: O’limning sovuq qo’lida.
    

42. 
    «His flesh confesses what has stilled» (Mortemdan so’ng she’ridan) Mazmuni: Uning ovozsiz tan olishlari
    

42. 
    «In a peace of blindness» ( Tantanali chiqish 1 - Osilish kuni she’ridan). Mazmuni: Ko’zi ojizlik dunyosida.
    

42. 
    «What may I tell you of the fire Bell-ringers on the ropes to climes of silence?» (Tanatanali chiqish 1 - Dorga osilish kuni she’ridan).
    

Yuqoridagi gaplarda ma’no, xususiyat kichraytirilgan, chunki 42-gapda, masalan, ‘cold hand of death’ birikmasi mavjud. O’lim qandaydir baxtga oid so’z bo’lmaydi-ku, o’z qo’lini bersa. Shoir faqatgina shu so’zlardan foydalanib xushmuomalalikni, kamtarlikni ko’rsatgan, shuningdek, u bularni suhbatning ta’sirchanligini oshirish maqsadida ham ishlatgan bo’lishi mumkin.

Onomatapeya Misollar:

42. 
    «Omnibus squelching tar..» - Avtobus asfalt yo’lni xafa qilmoqda…. Yuqoridagi gap onomatopeyadir, u asfalt sepilgan ko’chada avtobuslarning
    

g’ildiraklari juda qattiq ovozini tasvirlaydi va hozirgina sodir bo’lgan voqeani aytayotgandek aks etadi.

Kalambur (tajnis)

Misollar:

56

47. 
    «Tread. Drop, Dread Drop. Dead» (Tantanali chiqish 1 - Osilish kuni she’ridan).
    

Mazmuni: Qadam tashla. Tomchila, daxshatli tomchila. Va o’l.

47. 
    «…BEER… BIERS»(Mortemdan so’ng).
    

Mazmuni: Pivolar….o’lik zambillari

Yozuvchi semantik jihatdan har xil lekin orfografik yoki fonologik jihatdan bir-biriga o’xshash so’zlar ikki yoki undan ortiq so’zlar ustida ehtiyotkorona o’y-fikr uyg’otuvchi konstruksiya tuzish uchun o’ynaydi. Shoir lingvistik mohirlikni yoki og’zaki tezlikni aks ettirish uchun ishlatgan ham bo’lishi mumkin. Ular, shuningdek, jamoatni qiziqtirish uchun ham ishlatiladi.

Paradoks

Misollar:

49. «The ripest fruit was saddest» (Abiku she’ridan).

Mazmuni: Eng pishgan meva eng qayg’uli edi.

Yuqoridagi gap paradoksga oid, shoir mevaning metaforasini ishlatgan, chunki pishgan meva bu tabiat lekin u noodatiy holda uzib olinishga tayyor. Shoir o’quvchi chuqurroq fikr tortishi uchun imkon yaratadi.

Jonlantirish

50. 
    «White dew suckles flesh-birds» (Abiku she’ridan). Mazmuni: Oq shabnam qushlarni emizadi.
    

50. 
    «Evening befriends the spider, trapping» (Abiku she’ridan) Mazmuni: Kech o’rgimchakka do’stona munosabatda bo’ladi.
    

50. 
    «In silence of webs, Abiku moans, shaping»(Abiku she’ridan). Mazmuni: O’rgimchaklar sunkunat tortganda, ingray boshlar Abiku…
    

50. 
    «I saw your jealous eye quench of the sea’s»(Tunda she’ridan).
    

50. 
    «His flesh confesses what has stilled his tongue»(Mortemdan so’ng).
    

50. 
    «Masked fingers think from him to learn» (Mortemdan so’ng).
    

Mazmuni: Niqoblangan barmoqlar undan o’rganish haqida o’ylardi. Yuqoridagi gaplarda shoir mavhum va jonsiz predmetlarga insoniy sifatlarni

kiritadi, shu bilan u o’quvchilar emotsiyasini qo’zg’atadi.

57

Sinekdoxa

Misollar:

56. 
    «Libations, each finger points me ‘near’ (Abiku she’ridan) Mazmuni: Ichkilikbozlikda, har bir barmoq meni ko’rsatardi.
    

56. 
    «Masked fingers thin from him … not to die»(Mortemdan so’ng). Mazmuni: Niqobli barmoqlar undan ham oriq….
    

56. 
    «… in a feel of eyes» (Tantanali chiqish 1 - Osilish kuni she’ridan). Mazmuni: Ko’zlar sezgisida.
    

Yuqorida belgilan so’zlar butun uchun turibdi. 56-gapda, masalan, ‘finger’

so’zi she’rda kishini ifodalash uchun ishlatilgan, keyingi gapda esa ‘masked fingers’ mortemdan so’ng operatsiyani bajarayotgan navbatchi doktorlarni ifodalaydi. So’nggi gapdagi ko’zlar esa butun yuz ma’nosida ishlatilgan.

Okzyumoron (Qarshilantirish)

Misol:

59. 
    «…, and the fungoid sequins of a crown» (Birinchi oq sochlarim she’ridan). Mazmuni: Tojning zamburug’ yaltiroq tangachalari
    

Yuqoridagi gap ikki bir-biriga qarshi atamalardan foydalangan. Fungoid va

sequins so’zlarining ishlatilishi she’rga ko’ra kulrang sochlarga ikki tomonlama munosabatni ifodalaydi, chunki ikkalasi ham ‘chirish’ va ‘donolik’ belgisidir.

Antonimlar

60. 
    «Are you light or very dark?»(Telefondagi suhbat she’ridan) Mazmuni: Oq tanlimisiz yoki qora tanlimisiz?
    

Sinonimlar

60. 
    «bangles» and «amulets» (Abiku she’ridan).
    

Gipernimlar/giponimlar

60. 
    Gipernim - ‘body
    

Giponim - ‘hand feet, ear (Telefondagi suhbat she’ridan).

63. Gipernim - ‘body’

Giponim - ‘brow’, ‘heart’, ‘blood’ (Tunda she’ridan).

64. Gipernim - ‘Animal’

58

Giponim - ‘goat’, ‘snail’, squirrel’, ‘flesh-birds’, ‘snake’, ‘spider’ (Abiku).

65. 
    ‘Weep’, ‘mourning’, ‘moans’ are also co-Giponim (Abiku she’ridan).
    

65. 
    Gipernim - ‘colour’
    

Giponim - ‘black’, ‘gold’, ‘red’, ‘sepia’ etc (Telefondagi suhbat she’ridan).

Shoir bu so’zlarni sinonim, antonim, gipernim va giponim sifatida qo’llagan.

Ular leksikologiyaning bir qismi bo’lib, suhbatda bir xillikka erishish vositasidir.