Samarqand davlat chet tillar instituti tarjima nazariyasi va amaliyoti fakulteti tarjima nazariyasi va amaliyoti kafedrasi

4.  Tasviriy  usulda  tarjima  qilish.  Muayyan  frazeologik  birlikni  goho  na 

ekvivalent, na mukobil variant va na kalka yordamida o‘girishning imkoni topiladi. 

Bunday hollarda san’at–korlar noiloj tarjima amaliyotining tasviriy usuliga muro–

---

53 

jaat  kiladilarki,  mazkur  usul  yordamida  birliklar  ma’nolari  erkin  ma’nodagi  so‘z 

yoki  so‘z  birikmalari  vositasida  tushunti–rib  ko‘yakolinadi.  Ushbu  holatlarda 

asliyatdagi  frazeologik  birliklar  tarkibida  mujassamlashgap  uslubiy  vazifalarning 

qayta  yaratilishi  haqida  so‘z  bo‘lishi  mumkin  emas.  Ushbu  holatlarda  bayon 

etilgan  fikrning  ta’sir  kuchi  pasayadi,  anik  va  sikikligi  yo‘koladi.  Bu  esa  o‘z 

navbatida  asliyat  matni  badiiy  kiymatining  pasayishiga  olib  keladi.  Chunonchi, 

«To make a mountain out of a molehill» birligi o‘zining sinonimi «to exaggerate» 

so‘zidan,  «Silent  as  the  grave»  birligi  «silent»  so‘zidan  o‘zlarining  obrazli–liklari 

bilan  fark  kiladilar.  Bas  shunday  ekan,  inglizcha  «to  exaggerate»  so‘zini  o‘zbek 

tiliga  lug‘aviy  ekvivalenti  «bo‘rttirib  yubormoq»,  «silent»  «jim»  so‘zlari  orqali 

tarjima kilish mumkin bo‘lgani holda, yukorida keltirilgan frazeologik bir–liklarni 

o‘zbekchaga  «bo‘rttirib  yubormok»,  «jim» kabi uslubiy  betaraf so‘zlar vositasida 

tarjima qilish inglizcha birliklarda mujassamlashgan obrazlilikning so‘nishiga olib 

keladi.  Mazkur  iboralarni  «Ninaday  narsani  tuyaday  qilmoq»  muqobil  varianti 

hamda  «Qabrday  jim»  kalkasi  orqali  tarjima  qilishgina  vazifaviy  adekvatlikni 

yuzaga keltiradi. 

Shekspirning  «Yuliy  Sezar»  tragediyasida  qo‘llanilgan  «It  is  Greek  to  me» 

frazeologizmini  o‘zbek  tarjimoni  birlikni  adekvat  talqin  etishning  imkonsizligini 

tushunib,  noiloj  ma’nosini  tasviriy  yo‘l  bilan  tushuntirib  qo‘ya  qolgan,  natijada 

muallif  matnida  mujassamlashgan  obrazlilik  so‘nib,  uslubiy  betaraf  ma’no  belgisi 

kasb etgan: 

... but those that understood him smiled at one another and shook their heads; 

but,  for  mine  own  part,  it  was  Greek  to  me.  Uning  so‘zini  faxmlaganlar  bir-

birlariga  qarab,  bosh  qimirlatib,  kulishib  qo‘ydilar.  Mening  uchun  esa  u  jumboq 

edi. 

Ammo ba’zan asliyatda  yaratilgan  qo‘shimcha ma’lumotni tarjimada tasviriy 

yo‘l  bilan  xam  qisman  tiklash  imkoniyati  mavjud.  Bu,  bir  tomondan,  badiiy  nutq 

tarkibida  deyarli  barcha  ma’nodor  lisoniy  vositalarning  estetik–ta’sirchanlik  kasb 

etishi  bilan  bog‘liq  bo‘lsa,  ikkinchi  tomondan,  ko‘p  qo‘llanilish  oqibatida  ayrim 

---

54 

frazeologik  birliklar  obrazli–ta’sirchanlik  xususiyatining  ma’lum  darajada 

nursizlanib qolishiga vobastadir. 

Ko‘pincha  tarjimonlar  asliyatdagi  frazeologik  birliklar  uslubiy  vazifalarini 

qayta  yaratish  maqsadida  og‘zaki  nutqqa  xos  turli–tuman  ma’no  kuchaytiruvchi 

vositalarga  murojaat  qiladilarki,  agar  mazkur  so‘zlar  zaruriy  ohang  bilan  talaffuz 

qilinsagina  personaj  nutqiga  obrazlilik  baxsh  etgani  holda,  asliyat  o‘rnini  ma’lum 

darajada  qoplashi  mumkin.  Baribir,  bunday  vositalar  tasviriy  usuldan  kam  farq 

qilishlari tufayli, qator hollarda asliyatdagi obrazli frazeologizmlar vositasida yara-

tilgan uslubiy ta’sirchanlik o‘rnini bosolmasliklari mumkin.