Samarqand davlat arxitektura-qurilish

              5.4. Elektron hujjatlarda axborot xavfsizligi 
 
 
Elektron hujjat.
 Elektron hujjat O‘zbekiston Respublikasining ―Elektron 
hujjat  aylanishi  to‘g‘risida‖gi  2004(2015)  yil  Qonuniga  binoan  quyidagicha 
ta‘riflanadi. 
Elektron  shaklda  qayd  etilgan,  elektron  raqamli  imzo  bilan  tasdiqlangan 
va  elektron  hujjatning  uni  identifikasiya  qilish  (tanib  olish)  imkoniyatini 
beradigan  boshqa  rekvizitlariga  (ma‘lumotlarga)  ega  bo‘lgan  axborot  elektron 
hujjatdir. 
Elektron  hujjat  texnika  vositalaridan  va  axborot  tizimlari  xizmatlaridan 
hamda axborot texnologiyalaridan foydalanilgan holda yaratiladi, ishlov beriladi 
va saqlanadi.  
Elektron  hujjat  elektron  hujjat  aylanishi  ishtirokchilarining  mazkur  hujjatni 
idrok etish imkoniyatini inobatga olgan holda yaratilishi kerak. 
Elektron  hujjatlarni  almashish  tizimida  hujjat  elektron  ko‘rinishda 
kompyuter,  telekommunikasiya  va  Internet  tarmog‘i  orqali  uzatiladi.  Elektron 
hujjatlarni almashish jarayonida maxsus ixtisoslashtirilgan tizimlardan (E-hujjat) 
yoki  elektron  pochta  xizmatidan  foydalaniladi.  Elektron  hujjat  almashish 
tizimlarida hujjatlarni uzatish juda tezkor amalga oshiradi. 
 
Elektron  hujjatda  axborot  xavfsizligi  deganda  biz  nimalarni  tushunamiz? 
Bu savolga quyidagicha javob berishimiz mumkin. Avvalom bor elektron hujjat 
bu  kompyuterda  tayyorlangan  va  uning  xotirasida  yoki  serverda  yoki  biror 

---

72 
 
ma‘lumot  tashuvchilarda  saqlanayotgan  axborotdir.  Uning  xavfsizligini  turli 
yo‘llar bilan ta‘minlashimiz mumkin: 
1.
 
Kompyuterning  xavfsizligi  ya‘ni  uning  tashqi  xavflardan  himoyalanganligi, 
bularga  adminstrativ  himoya,  texnik  himoya,  parolli  himoya  va  viruslardan 
himoya. 
2.
 
Kompyuterning  xavfsizligi  ya‘ni  uning  ichki  xavflardan  himoyalanganligi, 
bularga  kompyuter  xonasiga  begonalarning  kirishi  man  etilganligi,  ma‘lumot 
tashuvchilar seyflarda saqlanishi va boshqalar. 
 
Endi  shulardan  eng  muhimlarini  keltirib  o‘tamiz,  ya‘ni  kompyuterda 
doimiy  ravishda  virusga  qarshi  dasturning  ishlab  turishi,  saqlanayotgan  faylga 
parol kiritish, xona eshigida elektron qulf o‘rnatish. 
 
Matn  prosessorida  terilgan  hujjatga  parol  o‘rnatishning  ikkita  usuli 
mavjud. Birinchisi terilgan xujjatni saqlash chog‘ida quyidagi buyruqlar ketma-
ketligi bajariladi: