Samarqand davlat arxitektura qurilish instituti

Vaqt (soat) 
Energiyaning 
sarflanishi 
(kkal) 
yugurish 
30-50 
5 km-soat 
12 km-soat 
1 
2 
870 
1740 

---

64 
3 
4 
6 
3480 
5220 
7160 
velosiped 
100-200 
2,5 km-soat 
20 km-soat 
1 
2 
4 
400 
800 
1600 
suzish 
4-8 
2 km-soat 
1 
2 
680 
1380 
YUrish 
Voleybol(musob) 
Futbol(musob) 
Gimnastika 
Bog„da ishlash 
25-50 
6 km-soat 
1 
2 
1 
1 
1 
1 
600 
1200 
430 
630 
220 
450 
Jismoniy yuklamalarni dozalash. 
O„smirlarning harakat faoliyatiga o„rgatish darajasini baholash va jismoniy 
tarbiya jarayonida jismoniy yuklamalarni me‟yorlashtirish bo„yicha qator shartlarni 
bajarishi shart: 
1. YUklamani shunday jadallikda berish kerakki, toki maktab o„quvchisi 
charchoqni his qilsin. 
2. Jadalligi bilan asab markazlarining qo„zg„alishi, mushak guruhlarining ishini 
boshqarishni tashkil etishga qodir yuklamalarni qo„llash lozim. 
Jismoniy yuklamalarning maktab o„quvchisi organizmiga ta‟sirini baholash uchun 
YUQCH, ish vaqti chegarasi, kislorod iste‟mol qilish ko„rsatkichlarini baholovchi turli 
klassifikatsiya-lardan foydalaniladi. G.B. Meykson, L.E. Lyubomirskiy (1989) 5 
zonani o„z ichiga oluvchi yuklamalar klassifikatsiyasidan foydalanishni tavsiya 
etadilar: 
1. Jadalligi past zona. Puls minutiga 100-120 zarbdan Osh-maydi. Bu zonada ish 
uzoq vaqt bajarilishi mumkin. 
2. Jadalligi o„rtacha zona (masalan, umumiy yuklamaning 50%). Bu zonadagi ish 
yurak-qon, nafas olish, harakat apparati funksiyalari o„rtasida o„zaro ta‟sirni 
o„rnatishga yordam beradi. Bu zonada 7-8 yoshli bolalar 5-6 minut, 13-14 yoshli 
bolalar 10-12 (qizlar), 20-22 minut (o„g„il bolalar) ishlashi mumkin. 
3. Jadalligi yuqori zona (umumiy yuklamaning 70%). Maktab o„quvchilari 
organizmida mushaklar ishlayotganda fiziologik funksiyalar katta kuchlanishda 
bo„ladi. Kichik yoshli bololar 10 minut ishlashiga qaramay, bu zonada nafas olish 
funksiyasi va boshqa ko„rsatkichlar katta qiymatga ega bo„lishi mumkin. 
4. Jadalligi yuqori submaksimal quvvatli zona (umumiy yuklamaning 80%). 
Mushaklar, yurak va boshqa a‟zolar hamda to„qimalar ishi energiyaning anaerob 
manbalari bilan ta‟minlovchi mashqlarni bajarish rejimiga mos keladi. Siklli 
yuklamalarni bajarish davomiyligi bu zonada kichik yoshdagi maktab o„quvchilari 
uchun 50 sek, kattaroq yoshdagilar uchun esa 1 minutni tashkil etadi. 

---

65 
5. Jadalligi maksimal zona (100%) jismoniy mash qlarni maksimal tezlikda va 
tempda bajarishni talab qiladi. Siklli yuklamani bajarish vaqti yosh bolalarda va 
kattalarda ham atigi 10 sek.ni tashkil etadi.