Самарқанлд давлат университети география ва экология факулътети “ экология ва ҳаёт фаолияти хавфсизлиги” кафедраси

Ультратовуш ва унинг таъсири
Ультратовушлар товуш билан бир физик табиатга эга бўлган, лекин эшитилиш частотасининг юқори поғонасидан ортиқ (20000 герц ва ундан юқори) эгилувчан муҳитнинг механик тебранишларидир. Эгилувчан муҳитларда - сув, металл ва бошқаларда ультратовуш яхши тарқалади, бу муҳитларнинг температураси ҳам сезиларли таъсир кўрсатади.
Ультратовушнинг физик ва гигиеник характеристикаси товушга ўхшаш, яъни вақт бирлигида юза орқали перпендикуляр йўналишда ўтадиган тўлқин ҳаракати энергиясининг тебраниш частотаси ва уларнинг интенсивлиги бўйича ишлаб чиқарилади ва 1 секундда 1 см² га тўғри келадиган вақтлар билан ўлчанади. Ультратовуш ҳаводан тўқималарга ёмон ўтказиладиган, лекин сувдан, бошқа суюқликлардан, қаттиқ материаллардан анча яхши ўзатилади.
Ҳозирги пайтда ультратовуш диагностика ва кўпчилик касалликларни даволаш учун кенг қўлланилмоқда. Ишлаб чиқаришда қуймаларни, эритиб уланган чокларни, пластмассаларни дифектоскопия қилиш ва моддаларни физик-кимёвий текшириш зичлигини, эгилувчанлигини, структурасини ва бошқаларни аниқлашда юқори частотали ультратовуш фойдаланилади. Паст частотали ультратовуш суюқликларда қаттиқ моддаларни ювиш, ёғсизлантириш, эмулсияга айлантириш, металларни кесиш, пайванлаш, майдалаш, мурт материалларни пармалаш ва шунга ўхшаш ишлар қўлланади.
Ишловчиларнинг саломатлигини ўзгаришида ультратовушнинг ҳаво орқали ўтказилиш ультратовуш ва шовқиннинг бир вақтда таъсир этиш оқибатидир. Маҳсулотларни ультратовуш билан тозалашда ҳаво муҳити кўпинча зарарли моддалар, бензин, ацетон ва бошқаларнинг буғлари билан ифлосланади. Саломатликнинг бўлиши асосан бош оғриғи, уйқу бузилиш, серзардалик, чарчаш ва эшитишининг пасайиши каби белгилар билан юзага чиқади.
Ультратовушли қурилмалар билан ишлаганда профилактика чоралари қаттиқ ва суюқ муҳит орқали алоқада бўладиган ультратовушнинг олдини олишга ва иш зонаси ҳавосидан ультратовуш ва шовқин тарқалишига қарши кўрашга қаратилган бўлади.
Ультратовуш билан алоқада бўлганда товушланишга қарши кўрашишда деталларни қуйиш ва олиш вақтларида қурилмани ишдан тўхтатиш-автоблокировка деталларни қуйиш ва чиқариб олишда махсус мосламалар, ультратовушни узлаштирадиган дастасини қопламани қисқичлар, индивидуал ҳимоя воситалари- резина, ип қўлқоплар қўлланилади.
Ультратовуш юқори даражасининг ишловчилар организмига зарарли таъсири билан курашда қуйидагилар қўлланилиши керак;

1. 
   Иш частотасини ошириш ва технологик жараёнининг ўзида ишлатиладиган (текинхўр, деб аталадиган) нурланишни бартараф этиш йўли билан манбадаги товуш энергиясини нурланишни камайтириш.
   
2. 
   Ультратовуш таъсирининг жойланишида қараб конструктив ва планлаштириш бўйича қарорлар қабул қилиш: товушни изоляция қиладиган қинлар (кожухлар), ярим қинлар, экранлар, ускуналарни алоҳида ультратовуш манбаининг генераторини узадиган автоблокировка тизими қурилиши, масофадан бошқариш, хоналар ва кабиналарни товуш ўзлаштириладиган материаллар билан қоплаш.
   
3. 
   Ташкилий профилактик чоралар: ультратовуш таъсирининг характери ва сақланиш чоралар ҳақида ишлайдиган кишиларга йўл-йўриқлар кўрсатиш, меҳнат ва дам олишининг ва рационал режимлари.
   
4. 
   Индивидуал ҳимоя воситалари-шовқинга қарши буюмлар.
   

Стандарт ультратовушли ускуналар тайёрлайдиган ҳамма корхоналар зиммасига ҳужжатларда ультратовуш характеристикасига кўрсатилишини ва ультратовуш билан курашда талаб этиладиган гигиеник нормативларни таъминлайдиган ҳамма воситалардан фойдаланишни юклайди.