Самарљанд шаќри атмосфераси, уни ифлослантирувчи манбалар ва олдини олиш чора тадбирлари

18 

                                                          

gazi,  korbonat  angidrid  va  shunga  o’xshash  gazlarni  ulchash  uchun  yaratilgan 

bo’lib,  ko’p  korxonalarda  va  avtotransport  yo’laklarida  tajribadan  o’tkazilgan 

hamda  ishlab  chiqarishga  tavsiya  qilingan.  Hozirgi  davrda  shahar  atmosfera 

havosini tozalashda o’z xissasini qo’shib kelmoqda. 

Ma’lumki  atmosfera  havosi  tarkibini  nazorat  qilish  va  unga  tashlanadigan 

zararli  birikmalar  miqdorini  kamaytirish  ekologiya  va  atrof  muhit  muxofazasi 

sohasidagi  dolzarb  muammolardan  biri  hisoblanadi.  Muammoni  hal  etish  tegishli 

texnik  va  meteorologik  ko’rsatgichlarga  ega  bo’lgan  analizatorlardan  foydalanish 

bilan  chambarchas  bog’liq.  Hozirgi  kunda  respublikamizda  gaz  analizi  uchun 

asboblar  ishlab  chiqaradigan  korxonalar  sanoqli  va  bu  asboblarni  o’zga 

mamlakatlardan  keltirish  qo’shimcha  mablag’  talab  etadi.  Ushbuni  inobatga  olib 

SamDUda,  Samarqand  viloyat  ekologiya  va  tabiatni  muxofaza  qilish  qo’mitasi 

hamda  «Nodir  LTD»  asbobsozlik  konstruktorlik  byurosi  bilan  hamkorlikda 

atmosfera havosi va texnologik gazlar tarkibidan zaharli va portlovchi birikmalarni 

aniqlovchi termokatalitik analizatorlar yaratilib, ilmiy tadqiqotlar olib borilmoqda. 

Bu sensorlarning afzalligi shundan iboratki, ular juda kichik o’lchamga ega bo’lib 

(o’lchamlari 5x8 mm va massasi 0,5 gr), haroratning (-30

0

S dan +50

0

S gacha) keng 

qalinlikda  turli  gazlarning  miqdorini  –  mikro  va  makro  konsentrasiyalarini, 

ularning aralashmalari tarkibidan 3-8 sekundda aniqlashga imkon beradi. 

 

Shunday  qilib,  ushbu  kichik  o’lchamli  termokatalitik  analizatorlar  xalq 

xo’jaligining  turli  sohalarida  ishlatilmoqda  va  tashqi  muhitni  muxofaza  qilishda 

o’z hissasini qo’shib kelmoqda.  

 

Samarqand  Davlat  universiteti  ximik  olimlari  Z.N.Normurodov  (2004), 

E.L.Lutfullayev,  Z.N.Normurodov,  A.T.Berdiyevlar  (2004)  atmosferaning 

monitoringi  va  atmosfera  havosining  ifloslanishi  maqolalarida  atmosferaning 

ifloslanishi  bo’yicha  ruxsat  etilgan  me’yorni  (REM-PDK)  aniqlash  uslublarini 

tegishli  formulalar  bilan  ifodalashgan  holda  atmosferani  ifloslantiruvchi 

moddalarni  birlamchi,  ya’ni  to’g’ridan-to’g’ri  atmosferaga  chiquvchi  va 

ikkilamchi, ularning boshqa holatga o’tishining natijasidir deb xulosa chiqarishgan. 

---