Самарљанд шаќри атмосфераси, уни ифлослантирувчи манбалар ва олдини олиш чора тадбирлари

Ishning tuzilishi va hajmi. Malakaviy bitiruv ishi – 63 betdan iborat bo’lib, 

kirish,  3  bob,  foydalanilgan  64  ta  adabiyotlar  ro’yxati  va  tavsiyalardan  iborat. 

Malakaviy bitiruv ishi matnida  10 ta rangli rasm, 10 ta jadval keltirilgan.  

 

---

6 

                                                          

1. ADABIYOTLAR SHARXI 

1.1. Atmosfera havosining ifloslanish darajasini o’rganish tarixi 

Rossiyada  V.I.Vernadskiy  (1967)  biosferada  tirik  organizmlar  va  ularning 

yashash  muhiti  bir-biri  bilan  bog’liq,  bir  biriga  ta’sir  etadi,  to’liq  va  dinamik 

sistemani  hosil  qiladi  deb  yozgan.  Qadimiy  zamonlarda  yashil  xlorofilli 

o’simliklarning  paydo  bo’lishi,  atmosferaning  to’liq  kimyoviy  tarkibini 

o’zgartirishga  va  bu  esa,  kislorodli  atmosferani  paydo  bo’lishiga  olib  keldi.  Yer 

yuzidagi hayot evolyusiyasining rivojlanishi uchun turtki bo’ldi. 

Shunday  qilib,  V.I.Vernadskiy  birinchi  bo’lib,  biosferaning  rivojlanishida 

asosiy omil, bu insondir deb xulosaga keldi. Insonning ta’siri kam bo’lgan vaqtda 

ham, uning ta’sirining tezligi tabiat evolyusiyasining tezligidan yuqori deb xulosa 

chiqardi. Hozirgi vaqtda bu fikr o’zining tasdig’ini topdi. 

T.Dj.Chandler  (1974)  «Bizning  atrofimizda  havo»  nomli  monografiyasida 

atmosferada  yuz  berayotgan  barcha  o’zgarishlarni  har  tomonlama  tahlil  qilib, 

zavod va fabrikalardan, transportlarning harakati natijasida hosil bo’ladigan turli – 

tuman gazlarning miqdorlarini tirik organizmlarga salbiy ta’sirini o’rganib chiqib, 

muxtasar xulosalarga kelgan. 

M.I.Budыko  [38]  butun  Yer  yuzida  atmosferada  yuz  berayotgan 

o’zgarishlarni global ekologiya muammolariga kiritgan. 

S.I.Muravyeva b. [1] havoda zaharli moddalarni kontrol qilish uchun is gazi, 

karbonat angidrid, metan, azon kabi gazlarga tasnif bergan. 

Mustaqil Rossiya davlatida Ye.A.Kriksunov, V.V.Pasechnik [35] atmosfera 

– biosferaning tashqi qatlami, uning ifloslanishi mavzusini yoritib, atmosferaning 

massasi  hammasi  bo’lib  Yerning  1  mln  massasini  tashkil  etadi  degan.  Biroq 

biosferaning  tabiiy  jarayonlarida  uning  roli  juda  ulkandir.  Yer  sharining  atrofida 

atmosferaning  mavjudligi  yer  yuzining  umumiy  issiqlik  rejimini  belgilaydi,  uni 

zaharli kosmik va ultrobinafsha nurlanishlardan saqlaydi. 

Atmosferaning hozirgi gaz tarkibi – yer sharining uzoq davom etgan tarixiy 

rivojlanishi  natijasidir.  U  asosan  ikki  gaz  qo’shilmasidan:  azot  (78,09  %)  va 

---

7