Самарљанд шаќри атмосфераси, уни ифлослантирувчи манбалар ва олдини олиш чора тадбирлари

 

---

49 

 
3.7-Jadval
Turli avtomashinalardan ajralib chiquvchi gazlarda uglerod oksidining
termokatalitik va optik usullar bilan aniqlash natijalari (n=5, p=95) 
Avtomobillar 
markasi 
Oktan 
benzinining 
markasi 
Aniqlangan uglevodorod, % (ob) 
Termokatalitik usul bilan 
Optik usul bilan 
x±Δx 
Sn*10
2 
x±Δx 
Sn*10
2
 
Damas
93 
0,12±0,03 
0,6 
1,1±0,03 
0,8 
Neksiya
93 
0,9±0,03 
0,45 
0,8±0,02 
0,4 
Jiguli 2101 
93 
1,7±0,04 
0,4 
1,7±0,03 
0,6 
Moskvich 
– 
412 
93 
2,7±0,03 
0,8 
2,9±0,05 
0,4 
GAZ – 24 
76 
2,0±0,03 
0,5 
2,1±0,02 
0,7 
LAZ avtobusi 
76 
3,4±0,05 
0,7 
3,5±0,04 
0,8 
Zil - 134 
76 
3,1±0,04 
0,5 
3,1±0,04 
0,6 
 
3.8-Jadval
«Jiguli» markali mashinadan muayyan masofani bosgach ajralib chiqqan gazlar 
tarkibida uglerod oksidining miqdorini aniqlash natijalari. 
 
Motorning 
ishlaganidan 
co’ng ming km 
Aniqlangan uglerod oksidining miqdori, % (ob) 
Termokatalitik usul bilan 
Optik usul bilan 
x±Δx 
Sn*10
2 
x±Δx 
Sn*10
2
 
34 
2,2±0,043 
0,3 
2,1±0,04 
0,6 
298 
2,6±0,05 
0,5 
2,5±0,03 
0,4 
350 kapital 
remontdan
so’ng 
3,1±0,05 
0,6 
3,4±0,03 
0,5 
 
 
 

---

3.4.Atmosfera havosining ifloslanish darajasini inson salomatligiga ta’siri 
Yer yuzida, biosferada yashaydigan barcha tirik jonzotlar uchun havo eng asosiy 
omil hisoblanadi. Inson bir kecha-kunduzda o’rtacha 25 kg havoni nafas organlari 
orqali oladi. Odam oziqasiz 5 kun yashashi mumkin, havosiz 5 minutdan ko’p yashay 
olmaydi. Bir sutkada odam o’rtacha hisobda 1 kg gacha oziqa istemol qiladi, 35 
litrgacha suv va havodan 25 kg kislorod oladi. Havo inson hayoti uchun eng muhim 
omildir. Nafas olayotgan havo ma’lum sanitary talablarga javob berishi lozim, yo’qsa 
og’ir kasalliklarga olib keladi. Havoning tarkibida 21% atrofida kislarod bo’ladi, ana 
shu gaz miqdorining kamayib ketishi yoki o’ta yuqori bo’lishi ham turli halokatlarga 
olib kelishi mumkin.Tabiatdagi eng buyuk muvozanat Yer sharining barcha 
hududlarida kislorodning mo’tadillashtirib turishidir. Agar kislorodning miqdori 25% 
ga yetsa daraxtlar va yog’och mahsulotlar yomg’irda yona boshlaydi yoki uning 
miqdori 10% ga tushib qolsa hech qanday olov yoqishni imkoniyati bo’lmaydi.
Havo tarkibida 78.09 % azot moddasi bo’lib, azot hayotning asosini tashkil etadi. 
Bu tiriklik uchun o’ta zarur elementlardan biri hisoblanadi. Havodagi karbonat 
angidrid gazi 0,03% atrofida bo’lib, bu ham o’z navbatida fotosintez jaroyoni uchun 
asosiy omil hisoblanib, energiyani to’plashda muhim ahamyat kasb etadi. Shunday 
qilib yuqorida qayd etilgan moddalar yer sharining barcha joylarida qariyb bir xil 
holatda uchrashi tabiatni buyuk yaratuvchi ekanligiga yana bir karra iqror 
bo’lishimizga sabab bo’ladi.
Atmosfera havosi barcha tirik organizmlarni kosmik nurlardan va kosmik 
asteroitlar hujumidan himoya qiladi hamda sayyoramizdagi issiqlikni barcha tirik 
jonzotlar uchun zarur bo’lgan me’yorda saqlaydi. Agar havo qatlami bo’lmaganda 
edi, yer yuzasi harorati kunduzi +100 
0
S, kechasi esa -100 
0
S bo’lar edi. Atmosfera
havosining tashqi ta’siri, ya’ni kosmik changlar, meteoritlar va quyoshdan keladigan 
ultrabinafsha nurlarini birinchi navbatda qaytaradigan shunday qobiq borki, u 
azon 
qatlami
deb ataladi. Azon qatlamiga bo’ladigan ichki ta’sirlarga insonning faoliyati 
kuchli tasir etmoqda. Kosmik parvozlar, reaktiv samolyotlar parvozi, avtomobillar va 

---