Самарљанд шаќри атмосфераси, уни ифлослантирувчи манбалар ва олдини олиш чора тадбирлари

18 

 
gazi, korbonat angidrid va shunga o’xshash gazlarni ulchash uchun yaratilgan 
bo’lib, ko’p korxonalarda va avtotransport yo’laklarida tajribadan o’tkazilgan 
hamda ishlab chiqarishga tavsiya qilingan. Hozirgi davrda shahar atmosfera 
havosini tozalashda o’z xissasini qo’shib kelmoqda. 
Ma’lumki atmosfera havosi tarkibini nazorat qilish va unga tashlanadigan 
zararli birikmalar miqdorini kamaytirish ekologiya va atrof muhit muxofazasi 
sohasidagi dolzarb muammolardan biri hisoblanadi. Muammoni hal etish tegishli 
texnik va meteorologik ko’rsatgichlarga ega bo’lgan analizatorlardan foydalanish 
bilan chambarchas bog’liq. Hozirgi kunda respublikamizda gaz analizi uchun 
asboblar ishlab chiqaradigan korxonalar sanoqli va bu asboblarni o’zga 
mamlakatlardan keltirish qo’shimcha mablag’ talab etadi. Ushbuni inobatga olib 
SamDUda, Samarqand viloyat ekologiya va tabiatni muxofaza qilish qo’mitasi 
hamda «Nodir LTD» asbobsozlik konstruktorlik byurosi bilan hamkorlikda 
atmosfera havosi va texnologik gazlar tarkibidan zaharli va portlovchi birikmalarni 
aniqlovchi termokatalitik analizatorlar yaratilib, ilmiy tadqiqotlar olib borilmoqda. 
Bu sensorlarning afzalligi shundan iboratki, ular juda kichik o’lchamga ega bo’lib 
(o’lchamlari 5x8 mm va massasi 0,5 gr), haroratning (-30
0
S dan +50
0
S gacha) keng 
qalinlikda turli gazlarning miqdorini – mikro va makro konsentrasiyalarini, 
ularning aralashmalari tarkibidan 3-8 sekundda aniqlashga imkon beradi. 
Shunday qilib, ushbu kichik o’lchamli termokatalitik analizatorlar xalq 
xo’jaligining turli sohalarida ishlatilmoqda va tashqi muhitni muxofaza qilishda 
o’z hissasini qo’shib kelmoqda.
Samarqand Davlat universiteti ximik olimlari Z.N.Normurodov (2004), 
E.L.Lutfullayev, Z.N.Normurodov, A.T.Berdiyevlar (2004) atmosferaning 
monitoringi va atmosfera havosining ifloslanishi maqolalarida atmosferaning 
ifloslanishi bo’yicha ruxsat etilgan me’yorni (REM-PDK) aniqlash uslublarini 
tegishli formulalar bilan ifodalashgan holda atmosferani ifloslantiruvchi 
moddalarni birlamchi, ya’ni to’g’ridan-to’g’ri atmosferaga chiquvchi va 
ikkilamchi, ularning boshqa holatga o’tishining natijasidir deb xulosa chiqarishgan. 

---