Самарљанд шаќри атмосфераси, уни ифлослантирувчи манбалар ва олдини олиш чора тадбирлари

32 

 
uglevodorodlar (21,9%), qattiq chiqindilar (16,5%), azot oksidlari (9,1%) tashkil 
etgan. Issiqlik elektrostansiyalaridagi bug’ qozonlari isitkichlari asosan oltingugurt 
ikki oksidi, azot oksidlari va qattiq moddalar chiqaradi. Atmosfera havosiga 
ammiyak, fenol, formaldegid kabi spesifik chiqindilar asosan kimyoviy sanoat 
korxonalaridan chiqadi. 
Harakatlantiruvchi manbalardan tashlanadigan moddalar orasida eng ko’p 
miqdorni is gazi (70,4%), uglevodorodlar (13,2%) va azot oksidlari (8,2%) tashkil 
etadi. 
Atmosfera havosining ifloslanishini sifatiy monitoringlashni Vazirlik 
qoshidagi Gidrometerologiya Markazi (O’zgidromet) ning 60 ta stasionar postda, 
10 marshurut nuqtalarida va 33 ta aholi punktlarida o’tkazadi. Gidrometerologiya 
Markazi quyidagi ifoslantiruvchi moddalarni o’lchaydi: fenol, oltingugurt ikki 
oksidi, azon, chang, azot oksidi va dioksidi, ammiak, 3,4-benz(a)pirin, qo’rg’oshin 
va boshqalarni. Jami bo’lib 24 ingradiyentlar bo’yicha monitoring olib boriladi, 
jumladan besh og’ir metallar va benz(a)perin bo’yicha o’tkaziladi. 
Atmosfera havosining ifloslanishi darajasini kuzatish shuni ko’rsatdiki 2000-
2004 yillarda monitoring natijasida atmosfera havosining holati quyidagicha 
shaharlarda yaxshilangan: Almaliqda (chang, oltingugurt ikki oksidi, azot ikki 
oksidi va azon bo’yicha), Guliston, Qarshi va Samarqandda (chang bo’yicha), 
Navoiyda (fenol bo’yicha). Quyida Samarqand shahrida 2000-2004 yillarda 
atmosfera havosini ifloslanish darajasi keltirilgan. 
Bu jadvaldan ko’rinib turibdiki, Samarqandda chang bo’yicha miqdor 
kamaygan bo’lsa, ammiak bo’yicha 2001, 2002, 2003 va 2004 yillarda ortib 
borgan (0,8-1,0). Shuni alohida ta’kidlash joizki, O’zbekiston hududida 2004 yilda 
atmosfera xavosining chang bilan eng ko’p ifloslangan shaarlardan biri bu Andijon 
hisoblangan (5,0 IEM – REM dan ortiq), biroq bu shahar uchun xatarli emac. 
Zarafshon vodiysi shaharlarida va yashash nuqtalarida havoning 
ifloslanishini 1999 yildan to 2004 yillarda quyida keltirilgan shaharlar bo’yicha 
tahlil qilingan (1.5-jadval).