Самарқанд иқтисодиёт ва

166

24. 
    мавзу. ИНВЕСТИЦИЯ ЛОЙИҲАСИНИ МОЛИЯВИЙ ТАҲЛИЛ ҚИЛИШДА ҚЎЛЛАНИЛАДИГАН
    

КЎРСАТКИЧЛАР ТИЗИМИ

Режа:

1. 
   Лойиҳани эксплуатация қилувчи ташкилотнинг молиявий таҳлили
   
2. 
   Лойиҳаларнинг молиявий таҳлилида қўлланиладиган кўрсаткичлар
   
3. 
   Лойиҳанинг молиявий самарадорлигини фойда баланси ёрдамида аниқлашнинг оддий усули
   

1. Лойиҳани эксплуатация қилувчи ташкилотнинг молиявий таҳлили

Лойиҳани эксплуатация қилувчи ташкилотни молиявий таҳлилга учта молиявий ҳисоботни тайёрлаш, таҳлил этиш ва прогноз қилиш киради:

• 
  даромадлар(фойда ва зарарлар) ҳисоботи;
  
• 
  пул маблағлари тушумлари ва чиқимлари ҳисоботи;
  
• 
  баланс ҳисоботи.
  

Бу ҳисоботлар лойиҳанинг бутун амалда бўладиган даври ёки ҳеч бўлмаганда уни эксплуатация қилишнинг дастлабки бир неча йилига тузилади.
Кўрсатилган молиявий ҳисоботларни прогноз қилиш уларнинг барча компонентларини чуқур таҳлил қилиш, бухгалтерия ҳисоби ва молиявий ҳисоботларнинг умумий қабул қилинган қоидаларини билишни талаб этади. Шу туфайли бу ишни тажрибали бухгалтер аудиторларга ёки молиявий таҳлилчига топшириш керак.
Фойда ва зарарлар ҳисобаш корхонанинг маълум даврдаги (чорак, йил) ишлаб чиқариш фаолиятидан олган даромадларини шу даврдаги қилинган ва даромад олиш билан боғлиқ бўлган харажатлари ўртасидаги нисбатни кўрсатади. Бу ҳисобот жорий хўжалик фаолияти самарадорлиш, лойиҳанинг ўз капиталини ошириш заҳираларини баҳолаш учун зарур. Бу шаклнинг яна бир
167
вазифаси турли солиқ тўловлари ва дивидендлар миқдорини аниқлашдан иборат.


Корхонанинг молиявий ҳисоб тизими маълумотлари

Баланс ҳисоботи

Фойда ва зарарлар ҳисоботи

Пул кирими ва чиқими ҳисоботи

Бу ҳисоботлар қуйидагиларга тақдим қилинади: 1.Ички гуруҳ:

• 
  таъсисчилар;
  
• 
  бошқарувчилар;
  
• 
  ички аудиторлар.
  

1. 
   Ташқи гуруҳ:
   

• 
  инвесторлар;
  
• 
  касаба уюшмалари;
  
• 
  солиқ инспекцияси;
  
• 
  кредиторлар;
  
• 
  жамоат ташкилотлари;
  
• 
  ташқи аудиторлар.
  

Қуйида ушбу ҳисоботларнинг халқаро стандларга мос келувчи намуналарини келтирамиз(рақамлар шартли):

Баланс 2003 йил 31 декабрь
Воситалар
Айланма воситалар
Пул воситалари	1449
Бозордаги қимматбаҳо қоғозлар	246
Дебитор ҳисоблари (соф)	9944
Товар материал воситалари	10623
Пули тўланган харажатлар	389
Жами айланма маблағлар	22651
Асосий воситалар
Бино, иншоат, асбоб-ускуналар	26946
Жами амортизация йиғиндиси	-13534
Бино, иншоат, асбоб-ускуналар (соф)	13412
Инвестиция	1110

168

Баланс 2003 йил 31 декабрь
Воситалар
Айланма воситалар
Патент ва савдо белгиси	403
Гудвил	663
Жами воситалар	38239
Капитал ва мажбуриятлар
Қисқа муддатли мажбуриятлар
Кредиторлар ҳисоблари	5602
Банкга ссуда тўлаш	1000
Жами мажбуриятлар	876
Кутилаётган солиқ тўловлари	1541
Узоқ муддатли қарзнинг жорий қисми	500
Қисқа муддатли мажбурияталрнинг жами	9519
Узоқ муддатли мажбуриятлар
Узоқ муддатли қарзнинг қолдиғи	2000
Фойда солиғининг кечиктирилган қисми	824
Жами мажбуриятлар	12343
Капитал
Оддий акциялар	1000
Бошқа тўланган ҳиссадорлик капитали	11256
Жами тўланган ҳиссадорлик капитали	12256
Тақсимланмаган фойда	13640
Жами капитал	25896
Жами мажбуриятлар ва капитал	38239

ФОЙДА ҲИСОБОТИ
Товарларни сотишдан тушум	2200000
Сотилган товарларнинг таннархи	1300000
Умумий фойда	900000
Бошқарув ва сотиш харажаталри	420000
Амортизация харажаталри	150000
Солиқ ва кредит тўловларидан олдинги фойда	330000
Кредит қарз фоизлари тўловлари	90000
Солиқ тўлашдан олдинги фойда	240000
Солиқ тўлови	80000
Соф фойда	160000
Имтиёзли акциялар дивидентлари	10000
Тақсимланмаган фойда	150000
Муомаладаги акциялар сони	120000
Ҳар дона акцияга фойда	1,25

169
Юқоридаги молиявий ҳисоботлардан фойдаланиб, корхонанинг молиявий соғломлиги ҳақида хулоса қилинади. Молиявий таҳлилнинг биринчи босқичи ана шу ҳисоботлардан келиб чиқади.
Пул маблағлари тушуми ва харажати ҳисоботи ҳисобот даврида пул маблағларини бошқаришни характерлайди ва ҳисобот йилида ташкилотнинг пул тушумлари ва чиқимларини ҳисоблаш учун хизмат қилади. Баъзида бу ҳисобот ликвидлиликнинг ҳаракати ҳисоботи, пул маблағлари ҳаракати ҳисоботи деб ҳам юритилади.

Пул маблағлари ҳаракати ҳисоботи

	Режалаштириш интервали тартиб рақами
	1	2	…	n
1. Ўз капиталининг кўпайиши
2. Қарздорликнинг кўпайиши
3. Жорий пассивларнинг кўпайиши
4. Сотишдан олинган тушум
5. Бошқа даромадлар
Жами тушум
1. Доимий активларнинг кўпайиши
2. Жорий активларнинг кўпайиши
3. Операцион харажатлар
4. Кредитлар учун тўловлар
5. Солиқлар
6. Дивидендлар
Жами чиқимлар
Пул маблағлари баланси
Пул маблағлари баланси ўсиб бориш тартибида

Бундай ҳисоботни тайёрланиш зарурати шу билан изоҳланадики, фойда ва зарарлар, пул маблағларининг шу давридаги ҳаракати тўлиқ ҳисоботида акс эттирилмайди.
Баланс ҳисоботи бошқа ҳисоботлардан фарқли равишда корхонанинг маълум бир давр учун эмас, балки аниқ санадаги ҳолатини акс эттиради.
Баланс ҳисоботи ёки анъанавий бухгалтерия ҳисоботи маълум санада корхона ихтиёрида нималар борлиги ва унинг манбаларини кўрсатиб боради.


170
Лойиҳа амалиётида умумлаштирилган кўринишдаги балансдан фойдаланилади.
Кўрсатиб ўтилган ҳисобот шаклларидан фойдаланган ҳолда зарур молиявий коэффициентлар ҳисобланади ва йиллар бўйича бу коэффициентлар ўзгариши таҳлил қилиниб, муаммо ва заҳиралар аниқланади:

Молиявий баҳолаш коэффициентлари

Кўрсаткичлар номи	Ҳисоблаш формуласи
Молиявий ҳолатни баҳолаш
1. Умумий (жорий) ликвидлилик коэффициенти	ЖА/ЖП
2. Шу муддатдаги ликвидлилик коэффициенти	ЛА/ЖП
3. Критик баҳолаш коэффициенти	(НП+ДҚ)/ҚММ
4. Умумий тўлов қобилияти коэффициенти	ҚМ/УА
Инвестициялардан фойдаланишни баҳолаш
5. Активларнинг айланувчанлиги коэффициенти	Сотишдан тушум /УА
6. Доимий капиталнинг айланувчанлиги коэффициенти	Сотишдан тушум/ДК
7. Акциядорлик капитали айланувчанлиги коэффициенти	Сотишдан тушум/АК
8. Айланма капиталнинг айланувчанлиги коэффициенти	Сотишдан тушум/Айланма капитал
Рентабеллилик кўрсаткичлари
9. Умумий активлар рентабеллилиги	(СФ+Ф)/УА
10. Доимий капиталнинг рентабеллилиги	(СФ+Ф)/ДК
11. Акциядорлик капитали рентабеллилиги	СФ/АК
12. Сотиш рентабеллилиги	СФ/Сотишдан тушум
13. Ўз капитали рентабеллилиги	СФ/(АК+ТФ)
14. Капиталнинг даромадлилиги	(СФ+Ф)/Ўз капиталининг узоқ муддатли қарзлар

171
Бу ерда: А-юқори ликвидли активлар; ЖП-жорий пассивлар;
ЖА-жорий активлар;
ТФ-тақсимланмаган фойда; ЛА-ликвидли активлар;
Ф- кредит(қарз) учун фоиз; УА-умумий активлар;
НП-нақд пуллар;
ДҚ-дебиторлик қарзлари;
ҚММ-қисқа муддатли мажбуриятлар; ДК-доимий капитал; :
АК -акциядорлик капитали; СФ- соф фойда;
М-қарз мажбуриятлар.

2.