Самарқанд иқтисодиёт ва

1251 – вариант бўйича соф жорий қиймат ҳисоб-китоби

Кўрсаткичлар	1-йил	2-йил	3-йил	4-йил	5-йил	Жами
1. Фойда	0,5	0,5	0,5	0,5	0,5
2. Қолдиқ қиймати	-	-	-	-	1,0
3. Дисконт коэффициенти	1,1	1,4	1,331	1,464	1,61
4. Соф фойда	0,454	0,413	0,375	0,341	0,310	1,893
5. Келтирилган қолдиқ суммаси CI(1+0,10)					0,621	0,621
6. Келтирилган сумма						2,514
7. Соф жорий қиймат (6- қатор инвестициялар) 2,514-5=-2,486						-2,486

211
Шунга ўхшаш бошқа беш вариант учун ҳам соф келтирилган қиймат ҳисобланади.

Лойиҳани амалга ошириш вариантлари бўйича маълумотлар

Вариантлар коди	Соф жорий қиймат	Эҳтимоллик
1210	-1,364	0,3
1251	-2,486	0
1253	-1,245	0
1410	-0,454	0
1451	1,307	0,28
1453	2,546	0,42
0	0	1

Жадвалда кўрсатилган манфий вариантларнинг барчаси зарар кўриладиган вариантлардир. Дастлабки уч вариантнинг барчасида сотиш ҳажми 2 млрд. сўм. 141-вариантда эса сотиш ҳажми 4 млрд.сўм ва агар шу вақтгача йўл қурилиши тўғрисида қарор қабул қилинмаса, завод ишга тушгандан бир йил сўнг сотилади. Сотиш ҳажми 4 млрд.сўмдан ортгандан сўнггина лойиҳа самарали бўлади. 1451 ва 1453-вариантларни амалга оширилиш эҳтимоли юқоридаги жадвалда кўрсатилган ва қуйидагича:

1451 учун: 0,7 х 0,4=0,28;
1453 учун: 0,7х 0,6 =0,42 да.
Жадвалдаги маълумотлар ёрдамида, ушбу лойиҳага маблағ сарфлашда ҳисобга олиниши зарур бўлган барча вариантлар бўйича соф келтирилган қийматни топиш мумкин.
NPV=0,3 * (-1,364)+0,28* 1,307+0,42*2,546 =1,026

3. Хатарларни аниқлаш усуллари

Лойиҳани амалга ошириш жараёнида жуда кўп кўзда тутилмаган хатарларнинг бўлиши табиий. Аммо бу хатарларни имкони борича олдиндан аниқлаб, уларни бартараф қилиш йўлларини ишлаб чиқиш лозим.

Лойиҳа таҳлилида хатарларни аниқлашда бир қанча усуллардан фойдаланилади. Уларга қуйидагилар киради (1-чизма).
212

1-чизма. Лойиҳа таҳлилида қўлланиладиган хатарларни аниқлаш усуллари

Ушбу чизмада хатарни аниқлашда лойиҳа таҳлилида қўлланилиши мумкин бўлган айрим усуллар келтирилган. Қайси соҳанинг таҳлил қилинишига қараб хатарларни аниқлаш усули турли йўналишларда бўлиши мумкин. Уларнинг айримларини кўриб чиқамиз.
«Фикрлар ҳужуми» жуда кўп ҳолларда, хусусан, хатарни аниқлашда ҳам қўлланилиши мумкин. Бунда ушбу гуруҳга кирувчи экспертлар таҳлил қилинаётган лойиҳани амалга ошириш жараёнида қандай хатарлар бўлиши мумкинлигини аниқлайдилар. Бу ҳақда олдин ҳар бир иштирокчи ўз фикрини шакллантиради, сўнгра уни «Фикрлар ҳужуми» гуруҳига кирувчи экспертлар ўртасида ёқлайди. Шундай қилиб бир лойиҳани амалга ошириш жараёнида бўлиши мумкин бўлган хатарлар тизими шаклланади. Айнан шу гуруҳ мазкур хатарларни бартараф қилиш, олдини олиш ва уларнинг содир бўлиши муқаррар бўлса ундан кўриладиган зарарларни қоплаш чора-тадбирларини ишлаб чиқадилар.
Экспертлар баҳоси ҳам хатарни аниқлашда «Фикрлар ҳужуми» гуруҳи қўллаган усулга ўхшайди. Аммо унинг ўзига хос хусусиятлари мавжуд. Бунда экспертлар масалага мантиқий ёндошиш билан бирга анкета тарқатиб уни умумлаштириш йўли билан ҳам хулосага келадилар.
Анкетага хатарни аниқлаш учун лозим бўлган бир қанча саволлар киритилади ва улар тегишли ходимларга тарқатилади. Мутахассислар ҳар бир қўйилган савол бўйича ўз фикрларини билдирадилар. Қўйилган саволларга тегишли жавоблар турли вариантларда келтирилган бўлиши мумкин. У ҳолда мутахассис ўзи
213
лозим топган жавобни мақуллаб ўз белгисини қўяди ва тегишли тартибда экспертларга қайтарилади. Экспертлар барча анкеталарни йиғиб олиб улар устида тадқиқот олиб боради ва лойиҳанинг хатарлилиги тўғрисида тегишли хулоса чиқаради.
Лойиҳанинг хатарлилигини белгилашда экспертларга жуда катта ҳуқуқ берилади ва ишонч билдирилади. Шу туфайли эксперт аъзолари жуда малакали, ўта тажрибали, холис ва ҳалол баҳолайдиган кишилар бўлишлари лозим.