Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

 
Мавзу – 10.
Таянч харакат аппаратининг ёш
хусусиятлари
 
 
Таянч-ҳаракатланиш аппаратига скелет ва скелет мускуллари киради. 
Скелет ва мускуллар таянч-ҳаракатланиш ва ҳимоя функцияларини ўтайди. 
Скелетдаги суяклар орқа мия, бош мия, юрак, ўпка ва бошқа органларни турли 
таъсирдан ҳимоя қилади. Организмдаги суякларни қоплаб турган скелет 
мускуллари фаол ҳаракат аъзоси бўлиб, мускуллар қисқарганда боўғимларда 
ҳаракат вужудга келади. 
Суяк системаси 
 
Скелет («қуритилган» деган маънони англатади) 206 дан ортиқ алоҳида 
суяклардан ташкил топган бўлиб, буларнинг 85 таси жуфт, 36 таси тоқ 
суяклардан иборат. 
Скелетдаги баъзи суяклар (мия қутиси, юз суяклари, қисман ўмров суяги 

---

130 
ва бошқалар) бевосита бириктирувчи тўқимадан ривожланади. Бундай ривож-
ланишда бириктирувчи тўқима ҳужайраларига оҳак тузлари сўрилиб, суяк 
ҳужайралари вужудга келади. 
Скелетдаги суякларнинг кўпчилиги тоғай тўқимасининг суяк тўқимасига 
айлана бориши билан ривожланади ва тоғай тўқимасининг ичида суякланиш 
нуқталари вужудга келади. Биринчи суякланиш нуқталари эмбрион ривож-
ланишининг 7-8-ҳафталарида вужудга кела бошлайди. 
Янги туғилган бола скелетида кўпчилик суякланиш нуқталари вужудга 
келган бўлиб, скелетда тоғай қисмлари кўп бўлади. Ҳаёт мобайнида суяклар 
ўсиб ривожлана боради. 
Ҳар бир суякнинг устини суяк усти пардаси қоплаб туради, бу парда 
болаларда жуда пишиқ бўлиб, ҳатто суяк синганда ҳам йиртилмайди. Суяк усти 
пардаси кўп миқдордаги қон томирлар, нервлар билан таъминлангандир. Улар 
суяк усти пардаси орқали суякнинг ички қисмига ўтади. Суяк шикастланганда 
ёки касалланганда суяк усти пардаси ҳужайралари ҳисобига суяк асли ҳолига 
келади. Суяк усти пардасига боғламлар ва мускуллар бирикади. Бу парда тагида 
суякнинг зич қавати бўлиб, унинг тагида ғовак қават жойлашган. Узун суяк-
ларнинг ички қисмида суякнинг бўйи баробар бўшлиқ бўлади. Янги туғилган ва 
гўдак болалар узун найсимон суякларининг бўшлиқ қисмида қизил илик бўлиб, 
ўсиш жараёнида унинг ўрнига сариқ илик ҳосил бўлади. Найсимон суякларнинг 
икки учида, баъзан ясси суякларда 15 ёшгача қизил илик сақланади. 
Суяклар шакли ва тузилишига кўра найсимон, ясси ва аралаш суякларга 
бўлинади. 
Найсимон суяклар қўл-оёқ скелети таркибига кириб, улар орасида узун-
лари елка, билак, тирсак, сон суяклари калталари қўл ва оёқ кафт ва бармоқ 
суяклари ҳисобланади. Ҳар бир найсимон суякнинг танаси (диафиз) ва икки учи 
(эпифиз) фарқ қилинади. Ясси суякларнинг шакли ҳар хил бўлиб, уларга 
калланинг қопловчи суяклари, курак ва чаноқ суяклари киради. Аралаш суяк-
лар эса турли шаклда бўлади. Суяклар юзасида нотекисликлар, дўмбоқ, тэшик-
лар ва эгатлар бўлиб, уларга умуртқалар, кафт усти ва товон суяклари киради. 
Мускуллар, пайлар, бойламлар бирикади ёки томирлар, нервлар ўтади.