53
Savdo biznesi mahsulotlarni sotish va sotib olishni, va shuningdek, savdo biznesi faoliyatini o`z
ichiga oladi. Mahsulotlar xomashyo, uning qismlari yoki iste`molga tayyor mahsulotlar bo`lishi
mumkin.
Umumiy qilib olganda, savdo ulgurji sotuvchi ( ko`p miqdorda) yoki chakana sotuvchi (
oz miqdorda) turlariga bo`linadi. Savdogar ko`plab jarayonlardan o`tishni talab qilmaydigan sotuvchi
va xaridor o`rtasida mahsulot taqsimlovchi o`rtada turuvchi shaxs hisoblanadi. Ko`p savdogarlarning
qiladigan ishi mahsulotlarni o`rash, reklama qilish va sotib oluvchilarga mahsulotlarni yetkazib
berishdan iborat.
3 Ishlab chiqarish biznesi.
14
Xomashyoni tayyor mahsulotga aylantirish jarayoni ishlab chiqarish deb nomlanadi.
Shuning uchun ,
ishlai chiqarish biznesi ko`plab jarayonlarni o`z ichiga oladi, chunonchi savdo biznesi bilan
solishtirish, chunki bu iste`mol uchun tayyor mahsulotlar qilinadi. Holbuki, ishlab chiqarish biznesi
homashyo
va mehnat jarayonida, fabrika natijasida: misol uchun egri mahsulotlar, egri mehnat,
fabrikaga yordamchi va qulaylik beruvchi mahsulotlarni o`z ichiga oladi.
Biznes uy sharoitida kichik ishlab chiqarishni tashkil etish ( uy xo`jaligi sanoati) : oziq-ovqat
ishlab
chiqarish, tikuvchilik, hunarmandchilik va hokazolar yoki fabrikalarda yirik ishlab chiqarish:
Proton yoki Saym Antennalari kabilardan iborat bo`ladi.
2. Xo‘jalik faoliyati asosiy ko‘rsatkichlari
Raqobatga asoslangan bozor iqtisodiyoti sharoitida xo‘jalik yurituvchi subyektlarning ko‘pchilik
qismi moliyaviy xo‘jalik faoliyati iqtisodiyotning qaysi tarmog‘iga qarashliligidan qat'iy nazar xo‘jalik
hisobi tizimiga asosan ish yuritadi.
Buxgalteriya hisobi xo‘jalik yurituvchi subyektlari mulklarining harakatini to‘liq, yoppasiga,
uzluksiz o‘z usullariga asosan hisobga olishga asoslangandir. Korxonalarda xo‘jalik jarayonlarini kuzatish,
faoliyat moliyaviy natijasiga baho berish zarur bo‘lib, bu zaruriyatni amalga oshirish uchun
ko‘rsatkichlardan foydalaniladi.
Ko‘rsatkichlar yordamida korxona biznes-rejasining bajarilishi, tovar-moddiy zaxiralari me'yoriga,
xodimlar shtat ro‘yxati va boshqa me'yoriy ko‘rsatkichlariga
rioya etilishi shuningdek, reja (mahsulot
ishlab chiqarish, tovar aylanishi, ish bajarish, xizmat ko‘rsatish va boshqa) ko‘rsatkichlar
bajarishlari
nazorat qilinadi.
Ko‘rsatkichlar iqtisodiy mazmuniga ko‘ra, miqdoriy va sifat ko‘rsatkichlariga bo‘linadi.
Miqdoriy ko‘rsatkichlar korxona xo‘jalik faoliyatidagi u yoki bu jarayon haqidagi ma'lumotga ega
bo‘lish imkoniyatini beradi.
Xo‘jalik yurituvchi subyekt faoliyatidagi asosiy va muhim jarayonlardan biri sotish jarayonidir.
Xo‘jalik yurituvchi subyekt iqtisodiyotning qaysi tarmog‘iga qarashligiga ko‘ra, sotish jarayoni
ko‘rsatkichining tarkibi turlicha bo‘ladi. Sotish jarayoni ko‘rsatkichi miqdoriga esa, xo‘jalik yurituvchi
subyektning faoliyat ko‘lami hamda turli ichki va tashqi omillar ta'sir etadi. Xo‘jalik
yurituvchi subyekt
iqtisodiyotning sanoat tarmog‘iga qarashli bo‘lsa, sotish jarayoni ko‘rsatkichi mazkur korxonada sotilgan
tayyor mahsulotning umumiy miqdori, hamda alohida turlari bo‘yicha ma'lumotga ega bo‘lish
imkoniyatini beradi. Savdo korxonalarida sotilgan tovarlarning umumiy va alohida turlari bo‘yicha olingan
miqdoriy ko‘rsatkich sotish jarayoni haqidagi ma'lumotni beradi. Agar korxona qurilish tashkiloti bo‘lsa,
ushbu korxona bajargan va sotilgan ishlari qiymati mazkur korxona sotish jarayonining miqdoriy
ko‘rsatkichi hisoblanadi.
Iqtisodiyotning tarmoqlari turli bo‘lib, ular orasida xizmat ko‘rsatuvchi sohalar ham mavjud.
Masalan, maishiy xizmat ko‘rsatuvchi korxonalar, bank
muassasalari, mehmonxonalar va hokazo.
14
Wan Madznah Wan Ibrahim va Mohd Rizal Palil “Fundamentals of business accounting” Oxford university Press, 2014;
10-bet.
54
Mehmonxona, shifoxonalar uchun asosiy miqdoriy ko‘rsatkichlardan biri bo‘lib, xizmat
ko‘rsatilgan mijozlar soni, oliy ukuv yurtlari uchun esa tayyorlangan mutaxassislar soni hisoblanadi.
Xo‘jalik yurituvchi subyektlarning mahsulot (ish, xizmat) sotish jarayonlaridagi miqdoriy
ko‘rsatkichlar nafaqat umumiy hamda balki mahsulot (ish, xizmat) alohida turlari bo‘yicha
ham zarur
bo‘lib, ushbu ko‘rsatkichlarni o‘rganish, taxlil etish natijasida korxonalar moliyaviy xo‘jalik faoliyatini
yanada rivojlantirish imkoniyatini beruvchi ichki va tashqi omillari aniqlanadi.
Miqdoriy ko‘rsatkichlarga nafaqat sotish jarayoni ko‘rsatkichlari balki, ta'minot, ishlab chiqarish
jarayoni ko‘rsatkichlari ham misol bo‘ladi. Ta'minot va ishlab chiqarish jarayonlari miqdoriy
ko‘rsatkichlarining qay darajadaligi bevosita sotish jarayoni miqdoriy ko‘rsatkichiga o‘z ta'sirini
ko‘rsatadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
