Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

3-MAVZU: XO‘JALIK OPERATSIYALARIDA IKKIYOQLAMA YOZUV 
 
Masala. Buxgalteriya hisobi chetlarini tayinlanishi va tuzilishiga qarab turkumlarga 
ajratish. 
Topshiriqlarni bajarish uchun materiallar. 
1.
Buxgalteriya hisobining chetlari tayinlanishi va tuzilishiga qarab quyidagi guruhlarga 
bo‘linadi: 
1)
asosiy chetlar; 
2)
tartibga soluvchi chetlar; 
3)
taqsimlovchi chetlar; 
4)
kalkulyatsiya chetlari; 
5)
taqqoslovchi chetlar; 
6)
balansdan tashqari chetlar. 
2.
Buxgalteriya hisobining chetlarini guruhlarga bo‘lishda quyidagi shakldagi jadvaldan 
foydalansin: 
Tartib 
raqami 
Buxgalteriya hisobi chetlarining tayinlanishi 
va tuzilishiga qarab bo‘linadigan guruhlar 
Guruhga taaluqli hisob 
varaqlarning raqamlari 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Topshiriqlar. 
1.
Korxonalar moliya-xo‘jalik faoliyati buxgalteriya hisobining chetlari tayinlanishi 
va tuzilishiga qarab turkumlarga ajratilsin. 
2.
Buxgalteriya hisobining chetlari turkumlarga ajratilganda har bir chetning nima 
uchun xizmat qilishi, ularning debet aylanmasi bilan kredit aylanmasi hamda qoldig‘ining 
qanday mazmunga egaligi hisobga olinib, qaysi guruhga kirishi aniqlansin va bu chetning 
raqami tegishli guruhga yozilsin. 
 
Masala, Buxgalteriya hisobi chetlarini iqtisodiy mazmuniga qarab turkumlarga 
ajratish. 
Toshiriqlarni bajarish uchun materiallar 
1. Buxgalteriya hisobining chetlari iktisodiy mazmuniga qarab quyidagi guruhlarga 
bo‘linadi:
1) Xo‘jalik mablag‘larini va xo‘jalik jarayonini hisobga oluvchi chetlar; 
a)
Korxonaning ishlab chiqarish faoliyatini hisobga oluvchi chetlar; 
b)
Ishlab chiqarishda bo‘ladigan iste’molni hisobga oluvchi chetlar; 
c)
Xo‘jalik faoliyati natijasida olingan foyda summasining hisobga oluvchi chetlar; 
d)
Xo‘jalik faoliyatidagi muomala munosabatlarini hisobga oluvchi chetlar; 

---

271 
e)
Ishlab chiqarishga tegishli bo‘lmagan iste’mollarni hisobga oluvchi chetlar. 
2) Xo‘jalik mablag‘larining tashkil topish manbalarini hisobga oluvchi chetlar: 
a) Korxona o‘z mablag‘larining manbalarini hisobga oluvchi chetlar; 
b) Korxona aylanmasiga jalb qilingan mablag‘larning manbalarini hisobga oluvchi chetlar; 
c) Korxona xo‘jalik faoliyatining moliyaviy natijalarini hisobga oluvchi chetlar; 
2. Buxgalteriya hisobining chetlarini ularda nimalar hisobga olinishiga qarab guruhlarga 
bo‘lishda qo‘llash uchun quyidagi shakl keltirilgan: