Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

2. Mahsulot sotishdan olingan yalpi foyda (zarar) hisobi 
 
Mahsulot (ish xizmatlar)ni sotishdan olingan yalpi foyda korxonada yaratilgan foydani ifodalaydi. 
Mahsulotni sotishdan olingan yalpi foydani topish uchun mahsulotni sotishdan tushgan sof tushumlardan 
shu sotilgan mahsulot tannarxini chegirib tashlash kerak o‘z navbatida, mahsulot sotishdan tushgan sof 

---

241 
tushumni topish uchun mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni sotishdan keyin kelgan tushumdan qo‘shilgan qiymat 
solig‘i, aktsiz solig‘i, kaytarilgan tovarlar qiymati, xaridorga berilgan skidkalar (chegirmalar) ayirib 
tashlanadi. Mahsulotni eksport kiluvchi korxonalar eksport tariflarini ham chegirib tashlaydilar. 
Mahsulotni sotishdan keladigan tushum esa O‘zbekiston Respublikasining «Buxgalteriya hisobi 
to‘g‘risida»gi Qonuniga asosan aniqlanadi. Demak mahsulot sotishdan olingan yalpi foyda mahsulot 
sotishdan tushgan sof tushum bilan sotilgan mahsulot tannarxi orasidagi far qqa teng. Bu farq 
ijobiy yoki salbiy bo‘lishi mumkin. Ijobiy farq foyda sifatida, salbiy farq esa zarar sifatida e’tirof 
etiladi. 
Mahsulot (ish, xizmat)larni sotishdan olingan sof tushumni Hisobga olish uchun quyidagi 
hisobvaraqlar ochilgan: —9010-«Tayyor mahsulotni sotishdan olingan daromad» 9020-«Tovarlarni 
sotishdan olingan daromad» 
9030-«Bajarilgan ish va ko‘rsatilgan xizmatlardan olingan daromadlar» 9040-«Sotilgan tovarlarning 
qaytarilishi» 9050-«Xaridor va buyurtmachilarga berilgan chegirmalar». 
Yukoridagi hisobvaraqlarda korxonaning asosiy faoliyatidan olingan sof tushumi sifatida 
quyidagilar aks ettiriladi: 
-
sanoat, kishlok xujaligi va boshqa tarmoklar korxonalarining ishlab chiqargan
tayyor mahsuloti va yarim tayyor mahsulotlarini sotishdan olingan daromadlar; 
-
sanoat tusidagi ish va xizmatlar; 
-
sanoat xarakteriga ega bulmagan ish va xizmatlar; 
-
sotib olingan buyumlar; 
- kurilish-montaj, loyiha-kidiruv, geolog-razvedka, ilmiy-tadkikot ishlarini 
sotishdan olingan daromadlar; 
-
savdo va ta’minot tashkilotlarining tovarlarni sotishdan olingan daromadlari; 
-
transport korxonalarining yulovchi va yuklarni tashishi bo‘yicha xizmatlari; 
- engil 
avtomobillarni 
ijaraga 
berish 
va 
avtomashinalarni 
xaydab 
olib 
borish
xizmatlari; 
- aloqa korxonalarining xizmatlari va boshqalar. 
9010-«Tayyor mahsulotni sotishdan olingan daromadlar», 9020-«Tovarlarni sotishdan olingan 
daromadlar», 9030-«Bajarilgan ish va ko‘rsatilgan xizmatlardan olingan daromadlar» hisobvaraqlarining 
kreditida korxonaning asosiy faoliyatidan (mahsulot sotish, ish bajarish, xizmat ko‘rsatish) olingan 
daromadlar aks ettiriladi va 
4010- «Xaridor va buyurtmachilardan olinadigan schyotlar», 4110-«Alohida balansga ajratilgan 
bo‘linmalardan olinadigan schyotlar» hamda pul mablag‘larini hisobga oluvchi hisobvaraqlarning debeti 
bilan o‘zaro korrespondentsiyada bo‘ladi. Oldingi davrda olingan, ammo hisobot yiliga tegishli bo‘lgan 
daromadlar (bunak) summasiga pul mablag‘larini hisobga oluvchi hisobvaraqlar debetlanib, 6210-
«Muddati o‘zaytirilgan daromad» yoki 6310- «Xaridor va buyurtmachilardan olingan bo‘naklar» 
hisobvaraqlari 
kreditlanadi.9040-«Sotilgan 
tovarlarning 
qaytarilishi» 
va 
9050-«Xaridor 
va 
buyurtmachilargaberilgan chegirmalar» hisobvaraqlari kontrpassiv hisobvaraq bulib, 9010, 9020, 
9030-hisobvaraqlar summasini korrektirovka kilib turadi. 9040-Hisobvaraqning debet oboroti mahsulot 
sotishdan tushgan tushum summasidan chiqarib tashlanadi.Sotilgan mahsulotning kaytarib olinishiga 
quyidagicha provodka beriladi: D-t 9040-«Sotilgan mahsulotning qaytarilishi» 
K-t Pul mablag‘lari hisobvaraqlari.Qaytarib olingan mahsulot va tovarlarning tannarxiga kizil 
storno yozuvi orqali quyidagicha provodka beriladi