Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Pul o‘lchov birligi
– korxonaning moddiy va mehnat resurslaridan foydalanish bilan bog‘liq, 
mahsulotning aniq turlarini tayyorlash, ishlar bajarish yoki xizmatlar ko‘rsatishga doir harakatlarni 
hisoblash imkonini beradi. Bu vazifani O‘zbekiston Respublikasida milliy valyuta 
so‘m
va uning 
tiyini bajaradi. Pul o‘lchovi yordamida boshqa ko‘rsatkichlarni olish, ulardan hosila ko‘rsatkichlarni 
korxona darajasida ham iqtisodiyot darajasida ham hisoblash mumkin.
Korxona va tashkilotlarda qaysi o‘lchov birligi ishlatilmasin, ularning asosiy ko‘rsatkichi 
foyda yoki zarar ko‘rsatkichlari pul ifodasida ko‘rsatiladi. Hisobda pul o‘lchov birligini ko‘proq 
qo‘llanilishi boshqa o‘lchov birliklariga nisbatan ko‘proq ishlatilishi hisob mazmunini 
pasaytirmaydi. Pul o‘lchov birliklarini hisob ishlarida keng qo‘llanishiga asosiy sabablardan biri bu 
har xil o‘lchov birliklarida aks ettirilgan ko‘rsatkichlarni yagona pul o‘lchov birligida 
umumlashtirish imkonini bersa, ikkinchidan, korxonalar o‘rtasidagi hisob-kitoblarni bir me’yorda 
yuritish imkonini beradi. 
2. Buxgalteriya hisobining predmeti va metodi 
 
Korxona, tashkilot va muassasalarda buxgalteriya hisobi xo‘jalik faoliyatini kuzatish, 
boshqarish hamda nazorat qilish maqsadida yuritiladi. Buning mazmunida ijtimoiy mahsulotni 
takror ishlab chiqarish yotadi.
Ishlab chiqarish sohasi (moddiy ishlab chiqarish sohasi)ga moddiy boyliklarni ishlab 
chiqaruvchi (sanoat, qishloq xo‘jaligi, qurilish va boshqalar) hamda moddiy boyliklarni ishlab 
chiqaruvchilardan iste’molchilarga etkazib berish bilan band bo‘lgan (savdo va umumiy 
ovqatlanish) tarmoqlari kiradi. 
Buxgalteriya hisobi o‘z xususiyatlaridan kelib chiqqan holda metodlari asosida o‘z oldidagi 
vazifalarni to‘la–to‘kis yechib berish uchun maxsus usullarni o‘z ichiga oladi va bu usullar 
yordamida buxgalteriya hisobi maxsus fan sifatida o‘rganiladi. 
Ishlab chiqarish munosabatlarini takror ishlab chiqarish buxgalteriya hisobida 
mulkchilikning har xil shakllaridagi korxonalar kapitallarining mavjudligi va harakatini aks ettirgan 
holda qayd qilinadi. Takror ishlab chiqarish jarayonida ularning o‘zgarishini ko‘rsatib, buxgalteriya 

---

12 
hisobi mulkning rivojlanishini tavsiflaydi va shu bilan ishlab chiqarish munosabatlarini takror 
ishlab chiqarish haqida zarur ko‘rsatkichlarni beradi. 
Buxgalteriya hisobi iqtisodiyotdagi har bir korxona, tashkilot muassasa, uyushmalarda 
yuritilib, ularning xo‘jalik faoliyatini to‘liq yoritib beradi. jamlanib, butun iqtisodiyot bo‘yicha 
ma’lumotlar olinadi, natijada ular faoliyati ustidan nazorat va boshqaruv olib boriladi. 
Korxona, tashkilot muassasa, uyushmalar buxgalteriya hisobini 1996 yil 30 avgustda qabul 
qilingan O‘zbekiston Respublikasining «Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida”gi Qonuniga asoslanib olib 
boriladi. Korxonalar buxgalteriya hisobi shu korxonalar faoliyatini uzluksiz, yoppasiga kuzatib, 
hujjatlashtirib, olingan ma’lumotlarni baholash orqali schyotlar tizimida ikki yoqlamayozuv 
yordamida aks ettiradi, hamda hisob ma’lumotlari xaqikiyligini inventarizatsiya yordamida 
tekshirib, aniq va to‘g‘ri hisob ma’lumotlari asosida buxgalteriya balansi va hisobotlarini tuzadi.