Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

davr 
xarajatlari 
deb yuritiladi. 
Mahsulot sotish, ma’muriy xarajatla kiritiladi. 

---

244 
Hisobvaraqlar rejasiga binoan davr xarajatlar, xizmat ko‘rsatuvchi xo‘jaliklar xarajatlari, boshqa 
operatsion xarajatlar davr xarajatlari tarkibiga ri quyidagi hisobvaraqlarda aks ettiriladi: 
9410-«Sotish xarajatlari» 9420-«Ma’muriy xarajatlar» 9430-«Boshqa operatsion xarajatlar» 9440-
«Kelgusida soliqqa tortiladigan bazadan chegiriladigan hisobot davri xarajatlari». 
Nizomga binoan sotish xarajatlari tarkibiga quyidagilar kiritiladi: 
-temir yul, suv, avtomobil, ot-ulovda tashish xarajatlari hamda transport 
vositalari bekor turib kolganligi uchun tulangan jarimalar; 
-
savdo va umumiy ovkatlanish korxonalarining xarajatlari; 
-
mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni sotish bilan bog‘liq mehnatga haq to‘lash xarajatlari 
(ma’muriy-boshqaruv xodimlaridan tashkari); 
-
ularning ijtimoiy sugurta ajratmalari; 
-
savdo 
ehtiyojlari 
uchun 
foydalaniladigan 
binolar, 
inshootlar 
va 
xonalarni 
ijaraga 
olish, saqlash va tuzatish xarajatlari; 
-
asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar amortizatsiyasi; 
-sanitariya kiyim-boshi, oshxona dasturxon va sochiqlari, oshxona idish-tovogi va 
anjomlarining eskirishi; 
-
gaz, yoqilgi, elektr energiyasi xarajatlari; 
-
tovarlarni saklash, ularga ishlov berish va ularni sortlarga ajratish xarajatlari; 
-
savdo reklamasi xarajatlari; 
-
tashish, saklash va sotish chog‘ida tovarlarning norma doirasida va undan ortiqcha
yo‘qotilishi; 
-
o‘rash-joylash materiallari xarajatlari; 
-
mol-mulkni majburiy sug‘urta qilish xarajatlari; 
-
mehnatni muhofaza qilish va texnika xavfsizligi xarajatlari; 
-ventilyatorlar, 
mashinalar 
va 
ularning 
xarakatlanuvchi 
kismlarini 
urnatish 
va
saklash, 
tuynuklar 
boshqalarning 
atrofini 
o‘rash 
bo‘yicha 
joriy 
(nomukammal 
tusdagi) xarajatlar; 
-maxsus kiyim-bosh va poyafzalni yuvish va tuzatishga materiallar qiymati; 
-umumiy ovqatlanish va savdo xodimlari tibbiy ko‘rikdan o‘tkazilganligi uchun 
tibbiyot muassasalariga haq to‘lash; 
-kassa xujaligini va tushum inkassatsiyasini yuritish chiqimlari; 
-
umumiy ovkdtlanish korxonalarida kogoz salfetkalar, krgoz dasturxonlar, kogoz
stakanlar va tarelkalar, bir marta foydalaniladigan anjomlar qiymati;
-
sotish bozorlarini urganish bo‘yicha belgilangan normativlar doirasida va unda n 
ortiqcha xarajatlar (marketingga, reklamaga sarflangan xarajatlar);
- ilgarigi ish joy bo‘yicha lavozim oklad miqdorini saklagan holda boshqa
tashkilotlar, korxonalardan, shuningdek vaqtinchalik o‘rindoshlik bo‘yicha xodimlarga 
to‘lanadigan okladlardagi farq 
-
sovun, apteka dori-darmon vositalarining qiymati; 
-
soliqlar (er uchun, mulk uchun, avtotransport vositalari uchun); 
-umumiy foydalanishdagi avtomabil yullarini saqlashga va ta’mirlashga 
ajratmalar; 
-bank xizmatlariga to‘lovlar. 
Yuqorida keltirilgan xarajatlar 9410-«Sotish bo‘yicha xarajatlar» hisobvarag‘ida 
hisobga olinadi. Ushbu hisobvaraq tranzit xo‘isovaraq bulib, ko‘aysi davr bulmasin uning oy 
boshida krldiq summasi bulmaydi, hisobvaraqning debet tomon ida tovarlarni sotish bilan bog‘liq 
bo‘lgan xarajatlar ko‘rsatilsa, kredit tomonida ushbu xarajatlarni hisobdan chiqarilishi aks ettiriladi. 

---

245 
Bu summa foydaning kamayishiga olib keladi, ya’ni, foyda hisobidan 9410-«Sotish bo‘yicha
xarajatlar» hisobvarag‘ining analitik hisobi 15-sonli ko‘aydnomada xarajatlarning debet va 
kredit oboroti ko‘rsatiladi. Debet oborotining jami - summasi №1, 2, 7, 10/1-jurnal orderlarda aks 
ettirilsa, kredit bo‘yicha oborot summalari esa №11-jurnal-orderida aks ettiriladi. 
Korxonalar 
ishini 
olib 
borish, 
uyushtirish 
va 
boshqarish 
tegishli 
xarajatlarni
-talab qiladi. Har bir korxona bunday xarajatlarni krplash uchun tegishli ajratmalar 
qiladi va bu ajratmalar 9420-«Ma’muriy (boshqaruv) xarajatlar» hisobvarag‘ida hisobga olinadi. 
II 
Unga quyidagi xarajatlar kiradi: 
-boshqaruv xodimlariga tegishli bo‘lgan mexdatga haq to‘lash xarajatlari; 
-boshqaruv xodimlariga tegishli ijtimoiy sugurta ajratmalari;
-xizmat engil avtotransporti va xizmat mikroavtobusini sakdash, yollash va ijaraga olish 
xarajatlari; 
-xo‘jalik yurituvchi subyekt va uning tarkibiy bo‘linmalarini tashkil etish va ularni boshqarish 
xarajatlari; 
-boshqaruvning texnik vositalari, aloka o‘zellari, signalizatsiya vositalari, 
2Hisoblashish markazlarini va ishlab chiqdrishga tegishli bulmagan boshqaruvning boshqa texnik 
vositalarini saklash hamda ularga xizmat ko‘rsatish xarajatlari; 
-ijara, xizmatlar ko‘rsatilgani uchun aloka o‘zellariga haq to‘lash (ATS, uyali, yuldosh, 
o‘peyjing aloka); 
-shaharlararo va xalqaro telefon so‘zlashuvlari uchun belgilangan normativlar
doirasida va ulardan ortiqcha haq to‘lash; 
- ma’muriy boshqaruv ehtiyojlari uchun binolar va xonalar ijarasi uchun haq to‘lash;
-ma’muriy ahamiyatga ega bo‘lgan asosiy vositalarni saqlash va ularni tuzatish,
shuningdek eskirish xarajatlari; 
-
yuqori tashkilotlar va yuridik shaxslar birlashmalar: vazirliklar, idoralar, 
uyushmalar, kontsernlarga va boshqa xarajatlarga ajratmalar;
-
xodimlarni va ishlab chiqarish jarayoni bilan bog‘liq bulmagan mol -mulkni 
majburiy sug‘urta qilish; 
-
boshqaruv xodimlarini xizmat safarlariga yuborish bo‘yicha belgilangan normalar 
doirasida va undan ortiqcha xarajatlar; 
-
belgilangan normalar doirasida va undan ortiqcha miqdordagi vakillik xarajatlari;
-
umumiy ovkatlanish korxonalari va boshqalarga binolarni tekin berish va kommunal 
xizmatlar qiymatiga haq to‘lash xarajatlari; 
-
bevosita ishlab chiqarish jarayoniga tegishli bulmagan, tabiatni muxrfaza qilish
ahamiyatiga ega bo‘lgan jamgarmalarni saklash va ulardan foydalanish bilan bog‘liq joriy
xarajatlar, shu jumladan yul kuyiladigan normalar doirasida va ulardan ortiqcha 
ifloslantiruvchi moddalarning atrof-muhitga chiqarilganligi (tashlanganligi) uchun 
to‘lovlar.Boshqa operatsion xarajatlarga quyidagilar kiradi: 
-
Yangi tashkil etilayotgan xo‘jalik yurituvchi subyektda ishlash uchun mutaxas sislar 
tayyorlash va ularni kayta tayyorlash xarajatlari, normalar doirasida va ulardan ortiqcha
mutaxassislar tayyorlash ham da kayta tayyorlash bundan mustasno. 
-
Loyiha 
va 
kurilish-montaj 
ishlarida 
chala 
ishlarni 
bartaraf 
etish 
xarajatlarini 
koplash, shuningdek obyekt koshidagi omborgacha transportda tashish chog‘idagi shikast - 
lanishlar va bo‘zilishlar, korroziyaga karshi ximoya nuksonlari tufayli kelib chirkan
taftish 
xarajatlari 
(asbob-uskunalarni 
kismlarga 
ajratish) 
va 
shunga 
uxshash 
boshqa 
xarajatlar etkazib berish va ishlarni bajarish shartlarini bo‘zgan yuridik shaxslar
hisobiga mazkur xarajatlar chala ishlar, shikastlanish yoki zarar ko‘rish uchun javobgar
bo‘lgan etkazib beruvchi yoki boshqa xo‘jalik yurituvchi subyektlar hisobiga undirilishi 

---

246 
mumkin bulmagan darajada amalga oshiriladi. 
-
Maslahat va axborot xizmatlariga haq to‘lash. 
-
Auditorlik xizmatlariga xaq to‘lash, shu jumladan xo‘jalik yurituvchi subyektning
katnashchilaridan (mulkdorlardan) birining tashabbusi bo‘yicha o‘tkaziladigan audit orlik 
xizmatlariga xaq to‘lash. 
-
O‘zining xizmat ko‘rsatuvchi ishlab chiqdrishlari va xo‘jaliklarini asrashdan
ko‘rilgan zararlar. 
-
Salomatlikni muhofaza qilish va xodimlarning ishlab chiqarish jarayonida bevosita 
katnashuvi bilan bog‘liq bulmagan dam olishlarni tashkil etish tadbirlari. 
-
Xo‘jalik yurituvchi subyektlar tomonidan mahsulot ishlab chiqarish bilan bog‘liq 
bulmagan ishlar (xizmatlar)ni (shahar va shaharchalarni obodonlashtirish ishlari, 
qishloq xujaligiga yordam berish va boshqa xil ishlarni) bajarish xarajatlari. 
-
kompensatsiya va rag‘batlantirish tusidagi to‘lovlar. 
-
O‘zbekiston Respublikasi Hukumatining Qarorlariga ko‘ra kompensatsiya to‘lovlari. 
-
Bir yula to‘lanadigan mukofotlar va takdirlashlar, shu jumladan xo‘jalik yurituvchi 
subyektning o‘zining Qaroriga ko‘ra ko‘p yillik xizmati uchun haq to‘lash (naturadagi to‘lovlar 
ham shu jumlaga kiradi), shuningdek ular bo‘yicha ijtimoiy jamgarmalarga o‘tkazilgan summalar. 
-
Qonun hujjatlariga yoki xo‘jalik yurituvchi subyektning o‘zinin g Qaroriga muvofiq 
majburiy ishga kelmagan vaqti yoki past haq to‘lanadigan ishni bajarganlik uchun haq to‘lash.
-
Vaqtincha mehnat layokatini yukotgan takdirda qonun hujjatlari bilan elgilangan, hakikiy 
ish haqi miqdorigacha qo‘shimcha haq- Asosiy ish joyi xo‘jalik ishchilariga, xo‘jalik yurituvchi
subyekt ishchi va mutaxassislariga ular ishdan ajragan holda malaka oshirish va mutaxassislarni 
kayta tayyorlash tizimida o‘kigan vaqtda ish haqi to‘lash. 
- Ikki va undan ko‘p bolalari yoki un olti yoshgacha nogiron bolasi bo‘lgan ayollarga 
qonunchilikka muvofiq qo‘shimcha mehnat ta’tili haqini to‘lash.xodimlarga tovarlar, mahsulotlar va 
boshqa narsalarni bepul berish yoki xodimlar uchun ishlar, xizmatlarni bajarish. 
-
Xodimlarning (ovkatlanishi, yul kirasi, davolanish va dam olishga, ekskursiya va 
sayoxatlarga 
yullanmalari, 
sport 
sektsiyalarida, 
tugaraklarda, 
klublardagi 
mashgulotlari,
madaniy-kungilochar va jismoniy tarbiya (sport) tadbirlariga katnashishi, xodimlarning 
shaxsiy obunasi va iste’moli hamda boshqa shunga uxshash to‘lovlari) xarajatlarini 
koplash. 
1.
Ish haqini hisoblashishda hisobga olinmaydigan to‘lovlar va xarajatlar: 
-
Qonunchilikka muvofiq bolani ikki yoshga tulgungacha parvarish qilish bo‘yicha xar 
oylik nafakani to‘lash bo‘yicha xarajatlar. 
- Pensiyalarga ustamalar, pensiyaga chiqayotgan mehnat faxriylariga bir yula
to‘lanadigan nafakalar. 
-
Amaldagi qonunchilikka muvofiq xo‘jalik yurituvchi subyektlardan ularning kayta 
tashkil etilishi, xodimlar va shtatlar sonining qisqarishi munosabati bilan bushab 
koladigan xodimlarga to‘lovlar. 
-
Xodimlarga to‘lanadigan moddiy yordam. 
-
Sog‘likni saqlash obyektlari, kariyalar va nogironlar uylari, bolalar maktabgacha
tarbiya 
muassasalari, 
sog‘lomlashtirish 
lagerlari, 
madaniyat 
va 
sport 
obyektlari, 
xalk 
ta’limi muassasalari, shuningdek uy-joy fondi obyektlari ta’minotiga (shu jumladan 
barcha turdagi ta’mirlash ishlarini o‘tkazishga amortizatsiya ajratmalari va xarajatlarni 
ham kushgai xolla) joylardagi davlat xokimiyati organlari tomonidan belgilangan 
normativlar doirasidagi va ulardan ortiqcha xarajatlar. 
-
Vaqtincha to‘xtatib quyilgan ishlab chiqarish kuvvatlari va obyektlarini saklash 
xarajatlari (boshqa manbalar hisobiga qoplanadigan xarajatlardan tashqari). 

---

247 
-
Bank va depozitariy xizmatlariga to‘lovlar. 
- Ekologiya, sog‘lomlashtirish va boshqa xayriya jamgarmalariga, madaniyat, xal q 
ta’limi, sog‘likni saqlash, ijtimoiy ta’minot, jismoniy tarbiya va sport korxonalari, 
muassasalari pa tashkilotlariga badallar. 
-
Byudjetga 
majburiy 
to‘lovlar, soliqlar, yigimlar, amaldagi qonunchilikka muvofiq 
to‘lanadigan va xo‘jalik yurituvchi subyekt xarajatlariga qo‘shiladigan maxsus
byudjetnaya