Самарқанд давлат университети ҳузуридаги илмий даражалар берувчи dsc

ХУЛОСАЛАР 
Жиззах вилояти топонимларининг семантик тадқиқи асосидаги қуйидаги 
хулосаларни баён этамиз: 
1. Ҳар бир вилоят, туман, шаҳар табиий-географик объектлар мажмуи –
микротопонимиясига эга. Ҳудудий микротопонимия ижтимоий-сиёсий, 
иқтисодий, табиий-географик, маданий, маънавий омиллар таъсирида доимо 
ўзгариб, тараққий этиб, такомиллашиб боради. 
2.
Топонимларда ўзбек халқининг узоқ асрлик маданияти, маънавияти,
тафаккури ва ишлаб чиқариши, хўжалик тарзи, табиатга муносабати акс 
этган.
3.
Вилоят микротопонимлари маҳаллий аҳолининг шева ва лаҳжаси,
тарихи, этник такомили, урф-одатлари, анъаналари, иқтисодий, ижтимоий-
сиёсий муносабатлари ҳамда ҳудуднинг табиати, географияси ҳақида 
қимматбаҳо маълумотлар берувчи лингвистик хазинадир.
4. Жиззах вилояти жой номлари бошқа ҳуддулардагидек табиий,
географик, тарихий-иқтисодий, ижтимоий-сиёсий хусусиятлар ва бошқа 
омиллар асосида номланган. Ҳудуд топонимлари лексик-семантик жиҳатдан 
ижтимоий-иқтисодий топонимлар ва табиий-географик топонимлардан 
ташкил топган. 
5. Жой номларини номлашда мотив бўлган барча белги-хусусиятлар
аниқловчи (атрибут) характерга эга бўлиб, ўзи ифодалаётган объектни 
сифатлайди ва бошқа шу хилдаги объектлардан фарқлайди. 
6. Жиззах вилояти топонимларининг асосий қисмини аҳолининг яшаш
тарзи, анъаналари, сиёсий, иқтисодий турмушига кўра аталган жой номлари 
ташкил этади.
7.
Жиззах вилояти топонимларининг асосий қисмини этнонимлар
асосида ҳосил қилинган номлар ташкил этади. Ғаллаорол туманида 26 та, 
Бахмал туманида 24 та, Зомин туманида 24 та, Жиззах туманида 15 та, 
Фориш туманида 19 та этнотопонимлар мавжудлиги ҳам фикримизни 
исботлайди. Ҳудудий этнотопонимларга нафақат ўзбек уруғлари номлари 
39
Бобур Заҳириддин Муҳаммад. Бобурнома. –Тошкент: “Шарқ” НМАК, 2002.-Б.115. 

---

20 
балки қирғиз, қозоқ каби бошқа туркий ҳамда тожик халқига мансуб этник 
гуруҳ номларини ифодаловчи луғавий бирликлар асос бўлган. Жиззах 
чўлининг ўзлаштирилиши натижасида ташкил этилган Пахтакор, Дўстлик, 
Мирзачўл, Арнасой, Зафаробод туманлари топонимиясида этноойконимлар 
учрамайди. Буни этник номларнинг унутилиши, чўлни ўзлаштириш 
натижасида пайдо бўлган аҳоли пунктлари номларининг давр талаби асосида 
қўйилгани билан изоҳлаш мумкин. 
8. Жиззах топонимик ареалидаги ойконимларнинг вужудга келишига 
кўпроқ этнонимлар, антропонимлар, гидронимлар, қисман, ўсимлик ва 
ҳайвонлар номлари, аҳолининг ижтимоий, иқтисодий, этнографик 
турмушини ифодаловчи апеллятивлар луғавий асос бўлган.
9. Жиззах вилояти топонимияси луғавий асосида араб, форс-тожик, 
мўғул ва суғд тили унсурлари кузатилади. Жиззах вилояти топонимиясида 
бошқа ҳудудларда кузатилмайдиган бетакрор номлар, топонимлар учрайди. 
Қадимий туркий ва диалектал географик терминлар индикаторлар сифатида 
қўлланади. 
10. Ўзбек тили топонимиясида бўлгани каби вилоят микротопонимия-
сида бир номнинг иккинчи бир номга ўтиши каби ҳолатлар яъни, – 
трансонимизация кенг тарқалган. Бу ҳудуддаги географик объектларнинг 
ўзаро алоқадорлиги ва боғлиқлиги ҳамда номловчилар гуруҳининг ягоналиги 
билан изоҳланади. 
11. Жиззах топонимларининг маълум қисми жой рельефи, белги-
хусусияти асосида шаклланган. Топонимларнинг географик тузилиш, ташқи 
кўриниши асосидаги номлар ҳам халқнинг кузатишлари, қарашлари, 
тажрибаси натижасида юзага келган. 
12. Топонимлар кишилик жамияти тарихий тараққиёти жараёнида 
шаклланган бирликлар бўлиб, муайян ҳудудни номлаш билан бир қаторда 
тарихий-маданий муҳит, халқ эътиқоди, маъанавияти, урф-одат, анъаналари, 
қизиқишлари ҳақида ахборот беради. Топонимлар тарихий воқелик ҳақида 
гувоҳлик берувчи ҳаракатдаги бирликлардир. Топонимларни қиёсий-тарихий 
усулда ўрганиш тилнинг табиати, талаби билан боғлиқ ҳолда, тил 
соҳибининг қизиқишлари, дунёқараши, қадриятлари ҳақида маълумот 
беради. Шунингдек, айрим топонимларнинг юзага келишида халқ эътиқоди, 
дунёқарашини, маданий муносабатларини ифодаловчи бирликлар асос 
вазифасини ўтаган.