|
Восита ва методлар составидаги фзгаришлар. Умумий
ва махсус тайжргарликнинг нисбати. Мазкур даврда спорт
мусобақалари янада такомил топишнинг энг муцим воситаси ва
методи хисобланади. Мусобақа шароити цамда мусобақа
жаражнининг фзи юзага келтирадиган алоцида физиологик ва
эмочионал фон машғулотлар жаражнида кфринмайдиган заци-
ралар цисобига жисмоний машқларнинг таъсирини оширади
ва организм функчионал имкониятлари олий даражада наможн
бфлишига кфмаклашади. Шу билан бирга мусобақалар ирода
тарбияси цамда спорт махоратини такомиллаштириш жараж-
181
нида мислсиз катта роль фйнайди. Булар бари спорт формаси
даврида мусобақалардан фақат спорт имкониятларини ишга
солиш воситаси сифатидагина эмас, балки янада олға
боришнинг энг таъсиршан фактори сифатида цам кенг
фойдаланиш кераклигини таъкидлайди.
Мусобақалар миқдори албатта спорт турларининг
хусусияти ва спортшиларнинг малакасига боғлиқ. Масалан,
спортнинг тезкор-кушлилик талаб қиладиган кфпшилик турла-
рида цамда спорт фйинларида юқори малакали спортшилар
деярли бутун мусобақа даврида цар хафтада мусобақалаша
олсалар, цоят зфр шидамлилик талаб этадиган спорт турлари,
шунингдек, спортдаги яккама-якка курашувлар ва кфпкурашлар
ушун мусобақанинг бундай режими тфғри келмайди. Бироқ
мусобақаларнинг умумий сони, фақат спортнинг танланган
турларидагина эмас, қфшимша турларида цам хамиша спорт-
шининг жисмоний ва ирода сифатларини эффектив суратда
тарбиялаш, унинг мацоратини ошириш ушун етарли бфлиши
керак.
Жадвалга қараб кушли спортшиларнинг амалий фаолия-
тида мусобақаларнинг ацамияти хақида бир оз тасаввурга эга
бфлиш мумкин. Унда бутун йил давомида мусобақаларнинг
умумий сони (спортнинг танланган ва қфшимша турларида, агар
спортши кейингиларидан фойдаланган бфлса) келтирилган.
Мусобақаларнинг бир қисми (тахминан 10-20 фоизгаша)
тайжрлов даврининг иккинши босқишига, қолганлари мусобақа
даврига тфғри келади. Жадвалда фқув шамалашлари ва бошқа
норасмий характердаги мусобақаларнинг, шунингдек, спорт-
нинг айрим турларида бир мусобақада 10 ва ундан ортиқ, бир
йилда эса 100 ва ундан ортиқ мартага етадиган мусобақа
уринишлари (стартлари) нинг сони кфрсатилмаганини хисобга
олмоқ лозим.
Шу жадвалнинг фзидан (охирги графасидан) кфриниб
турибдики, спортши фзининг имкониятларини рекорд натижа-
ларда кфрсатишдан аввал машғулотнинг цар бир чиклида спорт
182
курашининг реал шароитларида бутун бир серия синовлардан
фтиб шиқар экан. Бундай «мактаб» ни фтиш ушун фақат
танланган спорт турида эмас, балки мустақил жки яқин (мазкур
спорт турига нисбатан) машқлардан хам мусобақалашадилар:
кфпкурашшилар кфпкурашнинг айрим турларида шиқадилар,
югурувши, велосипедши, шангишилар асосий турга яқин турли
масофаларда мусобақалашадилар ва шунга фхшаш. Бу
танланган спорт туридаги мусобақалар оралиқда катта
интерваллар талаб этадиган жойларда, айниқса, муцимдир.
Интервалларни шундай қфшимша мусобақалар билан тфлдириб,
машғулот самарасини анша оширишга эришилади. Бунда
мусобақаларнинг уммий сони анша салмоқли даражада ортади
(масалан, шанғишиларда ва хатто фнкурашши енгил атлетика-
шиларда цам 2 ва ундан ортиқ мартага етади).
Спортши фақат танланган машқда мусобақалашажт-
ганидан жки яна қфшимша машқларда цам шиқажтганидан қатъи
назар, мусобақалар фз ацамияти ва йфналиш даражаси бфйиша
бир-бирларидан фарқ қилиниши керак. Мусобақаларнинг бир
қисми хатто мусобақа даврида цам тайжргарлик характерига эга
бфлади ва улардан асосий, энг масъулияти мусобақаларга
яқинлаштириш ушун фойдаланилади.
Табиийки, бу даврда мусобақа машқларининг салмоғи
ортиб боради: бу махсус - тайжрлов машқларининг миқдорини
қисқартириш цисобига ортиб борганидан кфра кфпрок
мусобақалардан кенг фойдаланиш цам машғулотларда мусобақа
машқларини тез-тез бажариб туриш натижасида содир бфлади.
Махсус - тайжрлов машқларининг состави бундан олдинги
даврнинг охирида қандай бфлган бфлса, асосан шундалигиша
қолади.
Умумий тайжргарлик воситаларидан фойдаланишда
аншагина фзгаришлар юз беради. Спорт формаси турғун вақтда
«салбий» таъсир этувши хавф камаяди ва, бинобарин,
машқларни кенгрок миқжсда алмаштириш имконияти пайдо
бфлади. Гарши умумий -жисмоний тайжргарлик асосан илгари
183
32-жадвал
Do'stlaringiz bilan baham: |
