xmlns:w="urn:schemas-microsoft-com:office:word"
xmlns="http://www.w3.org/TR/REC-html40">
Namangan davlat universiteti ijtimoiy fanlar fakulteti arxivshunoslik yoNALISHI ARX-BU-20 GURUHI TALABASI ERNAZAROV JAVOHIRNING
DAVLAT MUASSASALARI TARIXI
FANIDAN QAYTA TOPSHIRISH ISHI
SALJUQIYLAR DAVLATINING BOSHQARUV TIZIMI VA HARBIY, SIYOSIY TARIXI
Saljuqiylar sulolasi turkiy ouz qavmining qiniq uruglib, hozirgi Janubiy Qozoggrta oqimidan Talas vodiysigacha, Sirdaryoning quyi oqimlarida kolgan. Manbalarning malishi qiniq qabilasi vakili boliq edi.
X asrning ogusining xizmatida boSuboshiladi. Bu haqida Mahmud QoshgSaljuq Su-boshilumot beradi. X asrning ikkinchi yarmida kogz davlatlarini tuzdilar. Saljuqiylar X asr oxirlarida dastlab Nurota togchib keladilar. Bu ouzlarning boshliggrulbek Dovud edilar.
Qoraxoniy turklar XI asrning 20-yillariga borib ouzlarni siqib qochib ketishga majbur bogaznaviyga murojaat qilib Xuroson hududiga oraydilar. Buning evaziga Mahmud qoidagi hududga Qoraxoniy turklar XI asrning 20-yillariga borib ouzlarni siqib qochib ketishga majbur bogaznaviyga murojaat qilib Xuroson hududiga oraydilar. Buning evaziga Mahmud qogsudning oshin bilan yurish boshladi. Lekin ouzlarning qosud ularga Niso, Farova va Dehistonni berishga majbur bop osud ularga qarshi qonatdi. Bu safar ham Gshini tor-mor bong Saljuqiylar Nishopurni jangsiz egallashdi va ogqildi.
1038-yil Saljuqiylar davlati tashkil topgan sana bogshin bilan deyarli hech qanday qarshiliksiz Nishopurni egallaydi. Lekin Gsud ularni Nishopurdan quvib chiqarishga erishdi. Keyin Mazi katta qoshinda fillar boq edi. 1040-yil may oyida boaznaviylar qosudning ong Xuroson Saljuqiylar qotdi: Torulbek Nishopur taxtiga chiqdi. Chugtirdi. Gazna va Panjob qoldi.
Torulbek 1055-yilda Baglib qoldi shundan soli ostiga oglgan hududda vabo tarqaldi. 1058-yili Kare va Malatyani egallashdi. 1059-yil Chugglgan hududlar bilan chegaralandi.
Torulbek vafot etgach uning oil farzandi boolibona yurishlar davom etdi. Ammo mamlakatning eng kuchaygan davri Alparslonning oli Sulton Malikshoh (1072-1092) nomi bilan bogshinlari Fargliq. Torulbek davridayoq Kermonda Saljuqiylar davlati (1041-1187) tashkil topdi, keyinroq Kichik Osiyoda ham Saljuqiylar davlati tarkibiga qoplab sarkardalarni odirib toglishiga erishdi. Biroq Malikshohning boshqa xotinidan tuggrugllab-quvatlagandi. Shu tariqa Saljuqiylar davlatida ikki hukmdor paydo borugz nomlaridan tanga zarb qildirdilar. 1094-yil Mahmud tarafdorlari qirib tashlandi. Barqiyog vafot etgach (1118) Malikshohning tirik oillari Sanjar va Muhammad davlatni ikki qismga boalayonlar boshlanib ketdi. Bu isyon va gUlugning eng soaznaviylar bolpon tolindi. Sharqiy: Movarounnahr, Xorazm, Xuroson Gniyo (Kichik Osiyo) sultonliklariga boshinini yengib Tbilisini egalladi. 1131-yili Mahmud vafot etgach taxt uchun kurash avj oldi. 1134-yilda Torul osud (1134-1152) ozining oliy hukmdori boshini 1141-yili sentabr oyida Samarqand yaqiniga kelib birlashdilar ammo Qoraxitoylarning hujumi natijasida Sulton Sanjar boshchiligidagi qolubiyatga uchraydilar natijada sultonlar sultoni deb ulugsiga ogzgtardilar. Saljuqiylarning sogng 1156-yili taxtga qaytadi. Ammo biroz vaqt olgan Takash sharqiy va gniyoda (Kichik Osiyoda) Saljuqiylar davlatining bir qismi saqlab qolindi. 1308-yilda Saljuqiylar davlati butunlay tugatildi. Ushbu davlat oarb olamida mashur bozam-davlat boshliglgan.
Bosh vazir-rais ur-ruaso yoki said ur-ruaso (boshliqlarning kattasi)-u barcha devonlar faoliyatiga rahbarlik qilgan holda xazina, moliya, soliq, davlatga tegishli bo hojib-oliy hukmdorning eng yaqin kishisi, dargoh bilan devonlar oullanuvchi amaldor.
Mustafiy-Devoni Istifo xizmatchisi hisoblangan. Davlatdagi moliyaviy masalalar bilan shugullanuvchi amaldor.
Xos vakil-dargoh ishlarini boshqaruvchi amaldor.
Janddor-sulton va dargoh xavfsizligining talamdor-sulton bayrogi.
Amir-qolum hududidagi rahbari.
Chashnegir-sultonning ovqatlanishiga mazi birinchi borar edi.
Miroxur-sulton otxonalari boshligi. Uning qoulom bolgan. Otabek mansabi dastlab Alp Arslon davridan boshlab joriy qilingan.
Saljuqiylar davlatida boshqaruv tizimi
Voliy-viloyat boshqaruvchisi.
Shihna- deb yuritilgan. Shahardagi tartib va nazoratga olish bilan shuglgan. Ularning vazifalari: tartibni buzganlarni imomlardan maslahat olib jazolash. Yana bir vazifasi joylardagi tartibni nazorat qilganlar.
Omil-joylarda soliq yigullanganlar.
Soshin sarkardalaridan biri hisoblangan.
Davlatda faoliyat yuritgan devonning nomlari va vazifalari
Devoni tugi bosh vazir olgan. Devoni tugminlash ishlariga rahbarlik qilgan.
Devoni istifo-moliya devoni. Davlat kirim-chiqimlari, soliqlar bilan shugyxatga olishga maozlari, zarbxonalar, bozorlar mutasaddilari, soliqchilar, amaldorlar ustidan nazorat olib borgan.
