Saliqlar ha`m saliqqa tartiw k. Qalenov, S. Ibragimova, A. Prenov

 
4.QOSIMSHA QUN SALIG'I 
 
4.1 Qosımsha qun salıg'ı haqqında tu'sinik.  Salıqtın’ ekonomikalıq ma'nisi ha'm 
on in' engiziliwi 
4.2 Salıq to'lewshilerdın’ quramı,  Salıq obekti ha'm  salıq stavkaları 
4.3 Qosımsha qun salıg'ın esaplaw ta'rtibinin' o'zine ta'n o'zgeshelikleri 
4.5  Qosımsha  qun  salıg'ın  byudjetke  to'lew  ha'm  esap  -  sanaqlardı  tapsırıw 
mu'ddetleri 
4.6 Import tovarlarına ha'm import etiletug'ın jumıslarg'a, xizmetlerge, qosımsha 
qun salıg'ın esaplaw ta'rtibi 
 
4.1. Qosımsha qun salıg'ı haqqında tu'sinik.  Salıqtın’ ekonomikalıq ma'nisi 
ha'm onın' engiziliwi 
 
Ha'zirgi  waqıtta  O'zbekistan  Respublikasında  ha'm  xalıq  aralıq  salıq 
a'meliyatında jan’apay Salıqlardın’ tiykarg'ı tu'rlerinen biri qosımsha qun salıg'ı 
bolıp esaplanadı. 
Qosımsha  qun  salıg'ı  ha'r  bir  o'ndiris  basqıshında  ha'm  realizatsiya 
protsesinde o'ndiriletug'in ko'p qırlı jan’apay Salıq bolıp esaplanadı.  
Qosımsha  qun  o'zinin'  ekonomikalıq  ma'nisine  qaray,  satılg'an  o'nimler, 
orınlang'an  jumıslar  ha'm  ko'rsetilgen  xizmetlerdın’  qunı  menen  islep  shıg'arıw 
protsesinde  tutinilg'an  tovarlar,  shiyki  zatlar  ha'm  xizmetlerdın’  qunı 
ortasındag'ı, ayırmadan ibarat. 
Qosımsha  qun  salıg'ına  ta'n  bolg'an  a'hmiyetli  o'zgesheliklerdın’  biri, 
sonnan  ibarat,  Salıqqa  tartıwdın’  obekti  bolıp,  tek  g'ana  ishki  bazardag'ı  tovar 
aylanısı  emes,  ba'lkim  elimizdegi  ka'rxanalardın’  sırtqı  bazarlardag'ı  tovar 
aylanısı da esaplanadı. 
Ekonomikalıq a'debiyatlarda, ko'pshilik jag'daylarda, qosımsha qun salıg'ın 
«Evropasha»  Salıq dep te ataydı. 
Ha'zirgi  waqıtta  qosımsha  qun  salıg'ı  Evropa  awqamına  ag'za  bolg'an 
ellerdın’  ma'mleketlik  byudjetlerinin'  da'ramatların  qa'liplestiriwde  a'hmiyetli 
orın  iyeleydı.  Evropa  ellerinde  jan’apay  Salıqlardın’  roli  AQSh,  Yapomya, 
Kanada ha'm Avstraliyag'a qarag'anda joqarıraq. Bolmaslıqalarının' O'zbekistan 
Respublikası ushın a'meliy a'hmiyeti sonnan ibarat, elimizdegi tovar aylanısının' 
aytarlıqtay  bo'legi  Rossiya  Federatsiyasına,  Ukraina  ha'm  Qazaqstan 
Respublikalarına  tuwrı  keledı.  O'zbekistan  Salıq  sistemasında  qosımsha  qun 
salıg'ı  1992-jıldan  berli  a'mel  qılmaqta.  Bul  Salıq  aylanıstan  alınatug'ın  Salıq 
ha'm satıwdan alınatug'ın  Salıqlar ornına, aktsiz salıg'ı menen birge kirgizilgen. 
Bul  Salıqtın’  aylanıs  salıg'ınan  ayırmashılıg'ı  tek  g'ana  qosımsha  qunnan 
o'ndiriledı.  Aylanıs  salıg'ı  bolsa,  bir  ma'rte  ulıwma  aylanıstan  alınatug'in  edı. 
Qosımsha  qun  salıg'ı  bolsa  o'ndiristin'  ha'm  de  aylanıs  protsesinin'  ha'r  bir 
basqıshınan alınadı. 
O'zbekistan  Respublikası  ma'mleketlik  byudjetinin'  da'ramat  deregi 
sıpatında qosımsha qun salıg'ı ha'zirge shekem o'zinin' belgili ornın ha'm a'meliy 

---

42 
 
a'hmiyetin  saqlap  kiyatir.  Ma'selen,  O'zbekistan  Respublikası  Prezidentinin’ 
2009-jıl 22-dekabrdegi  PQ 1245-sanlı  «O'zbekistan  Respublikasının' 2010-jılg'ı 
tiykarg'ı  makroekonomikalıq  ko'rsetkishlerinin'  prognozi  ha'm  Ma'mleketlik 
byudjet  parametrleri  haqqında»g'ı  qararına  muwapıq  2010-jılda  qosımsha  qun 
salıg'ının'  ma'mleketlik  byudjet  da'ramatlarının'  quramındag'ı  salmag'ı  29,6 
protsentti,  jan’apay    Salıqlar  quramında  bolsa  59,9  protsentti  qurag`an  bolsa 
2015-jılda  O'zbekistan  Respublikası  Prezidentinin’  2014-jıl  4-dekabrdegi  PQ 
2270-sanlı 
«O'zbekistan 
Respublikasının' 
2015-jılg'ı 
tiykarg'ı 
makroekonomikalıq  ko'rsetkishlerinin'  prognozi  ha'm  Ma'mleketlik  byudjet 
parametrleri haqqında»g'ı qararına muwapıq 2015-jılda qosımsha qun salıg'ının' 
ma'mleketlik  byudjet  da'ramatlarının'  quramındag'ı  salmag'ı  29,6  protsentti, 
jan’apay  Salıqlar quramında bolsa 56, protsentti qurawı boljaw etilgen. 
 Usı ko'rsetkishler qosımsha qun salıg'ının' byudjet da'ramatlarınin' tiykarg'ı 
deregi ekenligin bildıredı.