Salimjon buriyev, dildora maxkamova, vafabay sherimbetov ekologiya va atrof muhit muhofazasi

Ozon  qatlami  yemirilishi. 
Ozon  qatlami  Yer  atmosferasining  qismini 
tashkil  qiladi  va  yuqori  konsentratsiyadagi  ozonni  (O
3
)  saqlaydi.  Ushbu  qatlam 
taxminan 93 foizdan 99 foizgacha quyoshning o‘tkir ultrabinafsha nurlarini yutadi. 
Agar  bu  qatlamdan  ultrabinafsha  nurlari  to‘liq  o‘tsa,  yerdagi  hayotga  yakun 
yasashi  mumkin.  Ozon  qatlamining  katta  qisimi  stratosferaning  quyi  ya’ni,  Yer 
yuzasidan  10  dan  50  kmgacha  bo‘lgan  masofada  joylashgan.  Ozon  yemiruvchi 
moddalarning  atrof  muhitga  ta’siri  birinchi  marta  1980  yilning  o‘rtalarida 
Antarktida ustidagi stratosferadagi ozon qatlamining 1975 yildagi holatiga nisbatan 
60-70  foiz  kamayishining  kuzatilishi  bilan  aniqlangan.  Umumiy  kenglikda  ozon 
qatlamining  taxminan  3-6  foizga  siyraklashgan.  Ozon  qatlamining  siyraklashishi 
natijasida,  ultrabinafsha  nurlarining  ortishi  oqibatida,  Yer  yuzasi  bu  nurlarning 
yetib  kelishi,  o‘z  navbatida  aholi  salomatligi  va  ekologiya  bilan  bog’liq 
muammolarning  ortishiga  olib  keladi.  Xususan:  teri  saratoni,  o‘simliklarning 
shikastlanishi, shu  jumladan  o‘simlik  mahsulotlarini  yetishtirilishining kamayishi, 
fotosintez  jarayonlarining  susayishini  chaqiruvchi  plankton  va  fitoplankton  kabi 
okeanning  xilma-xilligining  muhim  turlarining  kamayishiga  olib  keladi. 
Fitoplanktonlarning qisqarishi global isishga ta’sir etadi. Ma’lumki, ular okeandagi 
uglerod  zahirasini  tashkil  etishda  muhim  rol  o‘ynaydi.  Ozon  qatlami  yemirilishi 
inson  salomatligi  va  qishloq  xo‘jaligi  sohasidagi  ishlab  chiqarishga  ta’siri  tufayli 
hukumatlararo choralar 1985 yilda ozon qatlamini muhofaza qilish haqidagi Vena 
konvensiyasida  qabul  qilindi,  1987  yil  16  sentyabrda  esa,  ozon  qatlamini 
yemiruvchi  moddalar  bo‘yicha  Monreal  protokoliga  kiritilgan.  Ushbu  ikki  hujjat 
ozon  yemiruvchilarni  ishlab  chiqarilishi  va  ulardan  foydalanishni  bosqichma-
bosqich  qisqartirishga  yo‘naltirilgan.  Shuningdek,  sanab  o‘tilgan  xalqaro 
kelishuvlarda belgilangan choralar o‘ziga, ozon yemiruvchi moddalar va tarkibida 
ular  mavjud  bo‘lgan  mahsulotlarni  importi  va  eksporti  ustidan  nazorat 
o‘rnatilishini ham oladi. 

---

102 
 
Har  yili  16  sentyabr  Monreal  protokoli  qabul  qilingan  kun