Salimjon buriyev, dildora maxkamova, vafabay sherimbetov ekologiya va atrof muhit muhofazasi

Tuproq  eroziyasi.
  Tuproq  unumdorligiga  kuchli  salbiy  ta’sir  ko‘rsatuvchi 
omillardan biri eroziya jarayonlaridir. 
Eroziya
 deganda tog‘ jinslari va tuproqning 
suv  va  shamol  ta’sirida  yemirilishi  tushuniladi.  Yer  yuzida  yemirilish  doimo 
yig‘ilish (akkumulyasiya) bilan bog‘liq bo‘ladi.  
Tuproq  eroziyasi  tabiiy  va  antropogen  omillarning  ta’sirida  yemirilish, 
yuvilish va uchirib ketish jarayonlarga qarab 
suv va shamol eroziyasi
ga bo‘linadi.  
Eroziya  va  deflyatsiya  inson  ishtirokisiz  sodir  bo‘lsa,  «
tabiiy
»  yoki 
«
geologik
» 
eroziya
 deyiladi. Inson ta’siri natijasida (yerga noto‘g‘ri ishlov berish, 
sug‘orish  va  boshqalar)  sodir  bo‘ladigan  eroziyaga  «
antropogen
» 
eroziya
 
deyiladi. 
Tuproqda  suv  va  shamol  eroziyasining  paydo  bo‘lishi,  rivojlanishiga  ta’sir 
qiluvchi  asosiy  sabablarga  iqlim  sharoiti,  yer  yuzasining  notekisligi,  yerning 
geologik  tuzilishi,  o‘simlik  dunyosining  tarkibiga,  tuproq  sharoitlari  kabi  tabiiy 
omillar bilan birgalikda inson tomonidan yerdan foydalanish tartibi va usullaridan, 
suv manbalaridan noto‘g‘ri foydalanilishi keltirib chiqaradi.  
Tuproq  qoplamining  atmosfera  yog‘inlari  va  sug‘orish  suvlari  ta’sirida 
yemirilish  jarayoniga 
suv  eroziyasi 
deyiladi.  Sug‘orish  eroziyasining  sodir 
bo‘lishiga  tuproqdagi  chirindi  miqdori,  tuproqning  mexanik  tarkibi,  donadorligi, 
egatga berilayotgan suv miqdori, tezligi va boshqa omillar ta’sir qiladi. 
Suv  eroziyasining  asosiy  mohiyati  ma’lum  satxga  kelayotgan  (yomg‘ir 
sug‘orish)  suv  miqdorining  shimilayotgan  suvdan  ortiq  bo‘lishidir.  Natijada  suv 
nishablik bo‘yicha harakatlanadi va tuproq zarrachalarini bir yerdan ikkinchi yerga 

---

146 
 
ko‘chiradi.
 
Suv  harakati  odatda  nishablik  1
0
  dan  ortiq  bo‘lgan  maydonlarda 
boshlanadi.  Suv  eroziyasining  jadalligi  rel’yefga,  iqlimga,  tuproq  va  jinslarning 
tarkibi  va  tuzilishga,  o‘simliklarning  tarkibi  va  qalinligiga  bog‘liq  bo‘ladi. 
Sug‘oriladigan dehqonchilik mintaqasida suv eroziyasi inson faoliyati bilan bog‘liq 
bo‘ladi. 
Suv  eroziyasining  shakllanishida  yuza  oqimi  mavjud  bo‘lishi  shart.  Suv 
eroziyasida  yuza  oqimining  3  turi  -  yomg‘ir  suvi  oqimi,  erigan  qor  suvi  oqimi, 
sug‘orishda beriladigan suv oqimi ishtirok etadi. Shunga qarab yomg‘ir eroziyasi, 
qor erigan vaqtdagi eroziya va sug‘orish (irrigatsiya) eroziyasi sodir bo‘ladi. 
Shamol  kuchi  ta’sirida  tuproq  zarrachalarining  ko‘chishi  natijasida