Salimjon buriyev, dildora maxkamova, vafabay sherimbetov ekologiya va atrof muhit muhofazasi

10.1-jadval. 
Sayyoramizning yer resurslari
2
 
№ 
Resurs turlari 
Ulushi, % 
1 
Haydaladigan yerlar 
11 
2 
O‘tloq va yaylovlar 
23 
3 
O‘rmon va butazorlar 
30 
4 
Antropogen landshaftlar (aholi punktlari, sanoat 
markazlari, transport infratzilmasi va boshqalar) 
3 
5 
Samaradorligi past yerlar ( cho‘llar, 
botqoqliklar, muzliklar) 
33 
 
Bugungi kunda dunyo bo‘yicha jami 250 mln. gektardan ortiq haydaladigan 
yerlar  mavjud.  XX  asr  davomida  haydaladigan  yer  maydonlari  botqoqliklarni 
quritish, cho‘llar va dashtlarni o‘zlashtirish, o‘rmonlarni kesish hisobiga 2 barobar 
ko‘paydi.  Shu  bilan  birga  yangi  yerlarning  o‘zlashtirilishi  bilan  bir  qatorda 
haydaladigan  yerlarning  meliorativ  holati  buzilmoqda,  yaylovlarning  holati 
yomonlashib,  degradatsiya  jarayonlari  kuchaymoqda.  Eroziya,  sho‘rlanish  va 
botqoqlanish  jarayonlari  ta’sirida  dunyo  bo‘yicha  yiliga  6-7,5  mln.  gektar  yerlar 
yaroqsiz  holga  kelib  qolmoqda.  Bundan  tashqari,  yer  yuzining  qurg‘oqchil 
mintaqalarida  cho‘llanish  jarayoni  ham  kuchayib  bormoqda.  Hozirgi  kunga  kelib 
cho‘llanishning salbiy ta’siri yer yuzida 9 mln. km
2
  maydonni qamrab oldi, yana 
30  mln.  km
2
    maydonda  cho‘llanish  alomatlari  kuchayib  bormoqda.  Cho‘llanish 
jarayoni,  asosan,  Afrika,  Avstraliya  va  Janubi-g‘arbiy  Osiyo  davlatlarida 
kuzatilmoqda.    Cho‘llanish  jarayoni  bugungi  kunga  kelib  global  ekologik 
muammolardan  biriga  aylandi  va  unga  qarshi  butun  dunyo  davlatlari  birgalikda 
harakat qilishlari loziim.  
                                                           
2
 https://geographyofrussia.com/zemelnye-resursy 

---

139 
 
Rivojlangan  davlatlarda  yerlar  degradatsiyasiga  boshqa  omillar,  jumladan, 
aholi sonining ortishi va sanoatning rivojlanishi ham jiddiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Bu 
davlatlarda  haydaladigan  yerlarning  maydoni  qisqarib  bormoqda.  Masalan, 
davlatlarning  jami  yer  maydoniga nisbatan  Yaponiyada 5,7  %, Avstriyada 3,6  %, 
AQSH  da  2,8  %,  Italiyada,  2,5  %,  Fransiyada  1  %  yerlar  uy-joy  va  sanoat 
korxonalari  qurish  hisobiga  kamaygan.  Quruqlikning  0,3  foizida  shaharlar 
joylashgan.  Shaharlar  maydoni  Buyuk  Britaniya’ning  13  %  ini,  Germaniya 
hududining  11  foizini,  O‘zbekistonning  esa  2,3  %  ini  egallaydi.  Shunday  qilib, 
aholi  sonining  ortib  borishi  va  sanoatning  jadal  sur’atlar  bilan  rivojlanishi  yer 
resurslari  balansiga  jiddiy  ta’sir  qiladi,  yerlarning  ekologik  holatini 
yomonlashishiga olib keladi. 
O‘zbekiston  Respublikasida  yer  fondi  va  uning  toifalar  bo‘yicha 
taqsimlanishi quyidagi jadvalda o‘z aksini topgan (10.2-jadval)