Сақлагичлар

R

(б-расм)
Умумий ҳолда, яъни электр занжир таркибида бир нечта ЭЮК манбаи ва резисторлар бўлса,

ток
I ^a

_с E
R_ас


ифодадан

аниқланади.
Бу ифода умумлашган Ом қонуни дейилади.
Бир контурли электр занжири учун Ом қонуни қуйидагича ёзилади:
I E / R

бунда
R - ички ва ташқи қаршиликларнинг

занжир бўйича арифметик йиғиндиси, E -

занжирдаги ЭЮКларнинг алгебраик йиғиндиси. Агар ток йўналиши ЭЮК йўналиши билан бир хил бўлса, у ҳолда ЭЮК Е мусбат, қарама-қарши йўналишда бўлса, манфий ишора билан олинади.
Масала: тармоқланмаган занжирда (7-расм) ЭЮК Е₁=110 В, Е₂=48 В, резистор R₁=18 Ом, R₂
=13 Ом. а ва b нуқталар орасидаги кучланишни аниқланг.

7-расм
Ечиш. Токнинг мусбат йўналишини соат мили ҳаракати йўналиши бўйича қабул қиламиз. Ом қонунига асосан:

I ^E 
_R
E₁ E₂ R₁ R₂

_110 48 _{2 .}

18 13

ЭЮК Е₁ нинг йўналиши ток I йўналиши билан бир хил бўлгани учун Е₁ мусбат ишорада, Е₂ йўналиши эса ток I йўналишига тескари бўлгани учун манфий ишорада олинди. Ток йўналиши ихтиёрий қабул қилинади. Агар топилган токнинг қиймати манфий ишора билан чиқса, у ҳолда токнинг ҳақиқий йўналиши дастлаб қабул қилинган ток йўналишига тескари йўналган бўлади.
а ва b нуқталар орасидаги потенциаллар айирмаси U_ab ни аниқлаш учун занжирни аdb қисмини олиб, унга занжирнинг ЭЮК манбали қисми учун Ом қонуни қўлланилади:

I ^а

• 
  _b
  

R₂

• 
  E₂
  

_U_аb E₂
R₂

, бундан

U_аb E₂ R₂I
48 13 2 74 В _.

Занжирнинг асb қисми учун эса

_{I }_b _а
R₁

• 
  E₁
  

_U_bа E₁
R₁

, бундан

U_bа E₁ R₁I₁ 110 18 2 74 В.

Демак, ^U_аb ^{74 В}
_ёки U_bа 74 В.

Кирхгоф қонунлари

Ҳар қандай электр занжиридаги жараёнлар Кирхгофнинг 1- ва 2 - қонунлари билан ифодаланади.
1-қонун. Кирхгофнинг 1 - қонуни занжирнинг тугунларига тегишли бўлиб, унга кўра занжирнинг исталган тугунида токларнинг алгебраик йиғиндиси нолга тенг бўлади, яъни:
m
_I_k 0
k 1

ёки электр занжирнинг исталган тугунига кирувчи токларнинг арифметик йиғиндиси шу тугундан чиқувчи токларнинг арифметик йиғиндисига тенгдир, яъни:

m
^Ii
i1
q
_I _j .
j 1

8 – расмда электр занжирнинг а тугуни кўрсатилган. Агар а тугунга кирувчи токлар мусбат ишора билан олинса, тугундан чиқувчи токлар ишораси манфий олинади (ёки аксинча).

8-расм Кирхгофнинг 1 - қонунига асосан:

I₁ I ₂
I₃ I ₄
^0 ёки
I₁ I ₂ I₃ I _{4 .}

Кирхгоф 1- қонунининг физик маъноси: электр занжирининг тугунида зар-ядларнинг

ҳаракати узлук-сиздир ва унда зарядлар тўпланиб қолмайди.
2-қонун. Кирхгофнинг 2-қонуни занжирнинг берк контурларига тегишли бўлиб, унга кўра электр занжирининг исталган берк контурида кучланишлар тушувининг алгебраик йиғиндиси шу контурдаги ЭЮКларнинг алгебраик йиғиндисига тенг, яъни

n
^Rk ^Ik
k 1
m
_E_{i .}
i 1

9-расм

Агар контурни айланиб чиқиш йўналиши билан ток ёки ЭЮК йўналиши бир хил бўлса, у ҳолда йиғиндига тегишли ташкил этувчилар
«мусбат» ишора билан, акс ҳолда эса «манфий»
ишора билан киради.
Кирхгофнинг 2 - қонунини бошқа кўринишда ёзиш ҳам мумкин: занжирнинг ихтиёрий контурида кучланишларнинг алгебраик йиғиндиси нолга тенг:

n
^Uk
k 1
0 _.

3. Бир фазали ва уч фазали электр занжирлари

Бир фазали синусоидал ток чизиқли электр занжирлари
Умумий маълумотлар