Сафарова Дилбар Джамаловна биология фанлари номзоди, доцент

Сийдик йўли

Сийдик йўли узунлиги 25-30 см гача бўлган мускулли найчадир. У буйрак жомидан пастга томон тушиб қовуққа очилади. Сийдик йўли қоринпардадан ташқарида жойлашган. Сийдик йўли, жойлашишига кўра 2 қисмга бўлинади: қорин ва чаноқ қисмларга. Чаноқ бўшлиғига кирган сийдик йўли қия ҳолда қовуқ бўшлиғига очилади. Сийдик йўлини девори уч қаватдан: бириктирувчи тўқимали ташқи пардадан, мускулли ўрта ва ички шиллиқ пардадан иборат. Шиллиқ парда ўзгарувчанг эпителий билан қопланган ва кўндаланг кесмада сийдик йўлини тешиги юлдузсимон шаклга эга. Ўзгарувчанг эпителий ҳужайралари қовуқнинг функционал ҳолатига кўра ўз шаклини ўзгартира олади. Сийдикни сийдик йўли бўйича ҳаракатланиши унинг қалин бўлган мускул қаватининг перистальтик қисқариши орқали рўй беради. Мускул парда ташқи циркуляр ва ички бўйлама қаватлардан таркиб топган. Сийдик йўлининг қуйи қисмида ички бўйлама, ўрта айланма ва ташқи бўйлама қаватлар фарқланади. Сийдик йўлининг девори юпқа бўлишига қарамай у анча кенгая олади.

ҚОВУҚ

Қовуқ кичик тос бўшлиғида, қов симфизи орқасида жойлашган ички ковак тоқ аъзодир. Қовуқнинг ҳажми 350 мл дан 0,5 л гача бўлади. Қовуқ уч қисмга бўлинади: чўққиси, танаси ва туби. Юқори томонида чўққиси жойлашган. Пастдаги қисми кенг бўлиб, қовуқ туби деб аталади. Чўққиси билан туби орасида қовуқ танаси жойлашган. Қовуқнинг қуйи бўлими торайиб, қовуқ бўйинчасини ҳосил қилади ва сийдик йўли билан туташади. Қовуқ ичида сийдик бор йўқлигига қараб ўз шаклини ўзгартиради. Қовуқ сийдик билан тўлганда чўққиси юқорига кўтарилади, қоринпарда ён ва орқа томонларини қоплайди. Эркакларда қовуқнинг туби тагидан простата безига, уруғ пуфакчаларига, орқадан тўғри ичакнинг кенгайган қисмига, аёлларда бачадонга тегиб туради. Қовуқ орқа деворининг устки икки ён қисмига иккита сийдик йўлининг тешиклари очилади, пастдан эса сийдик чиқариш канали очилади. Шундай қилиб қовуққа учта тешик очилиб, қовуқ тубидаги тешиклар ўртасидаги учбурчакли соҳага қовуқ учбурчаги дейилади.

Қовуқ девори 3 пардадан – шиллиқ парда шиллиқ ости қавати билан, мускул ва сероз пардалардан ҳосил бўлади. Сийдикдан бўшаган қовуқда шиллиқ парда кўп бурмалар ҳосил қилади, сийдик билан тўла қовуқда бурмалар яссиланиб текисланади. Шиллиқ парда юзаси кўп қаватли ўзгарувчанг эпителий билан қопланган. Бундай эпителий ўз баландлигини ўзгартириш қобилиятга эга ва бу белги қовуқ учун функционал аҳамиятга эга. Мускул парда бир-бири билан туташиб кетган уч қаватдан тузилган. Ташқи ва ички қаватлари бўйлама, ўрта қавати эса айланма жойлашган мускул ҳужайраларидан иборат. Қаватларни туташиб кети-ши катта аҳамиятга эга, чунки сийдикни сийдик чиқариш йўлига бир текисда тушишини таъминлайди. Қорин пресс мускулларини қисқариши қовуқда босим ортишига олиб келади ва сийдик чиқариш каналига ҳайдалади.

Сийдик чиқариш канали эркак ва аёлларда турлича тузилган. Эркакларнинг сийдик чиқариш канали қовуқ бўшлиғида ички тешик бқлиб бошланади ва эркак жинсий аъзосининг бошчасида ташқи тешик билан тугайди. Қовуқ мускул толалари сийдик чиқариш каналини ички тешиги атрофида ички сфинктерни ҳосил қилади. Эркаклар сийдик чиқариш каналининг узунлиги 18-20 см бўлади. Аёлларнинг сийдик чиқариш канали анча калта – 3-6 см бўлиб, қов симфизини орқасида жойлашган. Шиллиқ пардаси бурмали ва ёлғон кўпқаватли эпителий билан қопланган. Сийдик чиқариш каналининг мускул пардаси икки қаватдан: ички бўйлама ва ташқи ҳалқасимон қаватлардан тузилган. Ташқи тешиги қин олдида жойлашиб, кўндаланг-тарғил мускул тўқимадан тузилган сийдик каналининг ташқи сфинктери билан чегараланган.